Kazak Türkçesi Ses Bilgisi 

Ünlüler: Kazak Türkçesinde dokuz ünlü bulunmakta-dır: a, e, ä, ı, i, o, ö, u, ü Büyük Ünlü Uyumu: Türkçe kelimelerde oldukça sağ-lamdır. Küçük Ünlü Uyumu: Sadece ilk hecesinde düz ünlü bulunduran sözcüklerde görülür. Ünsüzler: Kazak Türkçesinde 23 ünsüz vardır. Ünsüz Uyumu: Sağlam bir şekilde işlemektedir

Kazak Türkçesi Şekil Bilgisi 

İsim Çekim Ekleri

Çokluk Eki: +lAr, +dAr, +tAr

 İyelik Ekleri: 1. teklik +m, 1. çokluk +mIz; 2. teklik +ñ, 2. çokluk +ñIz; +lArIñ, +lArIñIz; 3. teklik +I; +sI; 3. çokluk +I; +sI

Hâl Ekleri: a. Yalın hâl: Eksizdir.

b. İlgi hâli: +nIñ, +dIñ, +tIñ

 c. Yükleme hâli: +nI; +dI; +tI

d. Yönelme hâli: +ğa,+ge; +qa,+ke e. Bulunma hâli: +dA;+Ta

 f. Ayrılma hâli: +dAn; +tAn; +nAn

g. Eşitlik hâli: +menen/+men; +benen/+ben; +penen/+pen

h. Vasıta hâli: +dAy; +tAy; -şA Aitlik eki: +qı, +ki; +ğı, +gi Soru eki: -ma, -me; -ba, -be; -pa, -pe

Fiil Çekim Ekleri

 Şahıs Ekleri:

 a. Zamir Kökenli Şahıs Ekleri: 1. teklik -mIn, -pIn; 1. çokluk -bIz, pIz;

2. teklik -sIñ, 2. çokluk -sIñdAr; -sIz-dAr; -sIz;

3. teklik -ø, 3. çokluk –ø

 b. İyelik Kökenli Şahıs Ekleri:

 1. teklik -m, 1. çokluk -k;

2. teklik -ñ, 2. çokluk -ñdar; -ñIzdAr; -ñIz;

3. teklik -ø, 3. çokluk -ø

c. Emir Kökenli Şahıs Ekleri:

1. teklik -AyIn, 1. çok-luk -ayıq, -eyik; -yIn; -yıq, -yik;

2. teklik -ø, 2. çokluk -ñdAr; -ñIzdAr, -ñIz;

 3. teklik –sIn, 3. çokluk -sIn

Zaman ve Şekil Ekleri:

 a. Bildirme Kipleri

Öğrenilen Geçmiş Zaman: -(I)p

 Görülen (Bilinen) Geçmiş Zaman: -dI,-tI; -ğan, -gen; -qan, -ken; -AtIn,-ytIn

 Şimdiki Zaman: -A, -y; fiil + (Ip) + otır-, jat-(ır), jür-, tur- + şahıs eki; -(U)vdA

Gelecek Zaman: fiil+ğalı (-geli, -qalı, -keli)+ jat-(ır), jür-, otır-, tur-+şahıs eki; -A, -y; -maq(şı), -mek(şi); -maq(şı), -mek(şi); -baq(şı), -bek(şi); -paq(şı), -pek(şi)

Geniş Zaman: -Ar; -r

b. Tasarlama Kipleri

Şart Kipi: -sA

Gereklilik Kipi: fiil + -Uv/-v+ iyelik ekleri +kerek; fiil + -Uv/-v+ iyelik ekleri + teyis(ti)

Emir Kipi: Emir kipinde her şahsın ayrı bir eki vardır.

 İstek Kipi: -ğay, -gey; -qay, -key; fiil + ğı (-gi; -qı, -ki) + iyelik ekleri + keledi

Fiillerin Birleşik Çekimi Kazak Türkçesinde birleşik çekim: Rivayet eken ile ya-pılır. Hikâye edi ile yapılır. Şart bol- fiilinin şartı bolsa ile elde edilir.

i- ve iken İle Yapılan İsim Çekimi Şimdiki zamanda ünlülerden ve l, r, v, y’den sonra -mIn, -mIz; m, n, ñ, z’den sonra -bIn, -bIz; k, p, t, s, ş’den sonra -pIn, -pIz; öğrenilen geçmiş zamana eken (imiş), görülen geçmiş zamana edi, şarta da bolsa geti-rilerek yapılır.

 Yapım Ekleri

İsimden İsim Yapan Ekler: +Av; +dağan/+degen; +dAs; +tAs; +lAs; +ğılt(ım)/+qılt; +lI; +dI; +tI; +lıq/+lik; +dıq/+dik; +tıq/+tik; +raq/+rek; +sIz; +şA; +şAñ; +şaq/+şek; +şI; +şIl; +şıq/+şik; +tay

İsimden Fiil Yapan Ekler: +A-; +Al-, +l-; +Ar-, +r-; +Ay-: +dA-; +I-; +k-/+q-; +ıq-/+ik-; +lA-; +dA-; +tA- ; +lAn-; +dAn-; +tAn-; +lAs-; +dAs-; +tAs-; +lAt-;

Fiilden İsim Yapan Ekler: -aq/-ek; -ndI; -ğak/-gek; -qaq/-kek; -Iş; -k/-q; -ıq/-ik; -(I)m; -mA; -pA; -bA; -maq/-mek; -paq/-pek; -baq/-bek; -mIs; -(I)n; -qı/-ki; -ğı/-gi; -qın, -kin, -ğın; -qış/-kiş; -ğış/-giş; -şaq/-şek Fiilden Fiil Yapan Ekler: -dIr-; -tIr-; -ğız-/-giz-; -qız-, -kiz-; -(I)l-; -(I)n-; -qıla-/-kile-; -ğıla-, -gile-; -(I)r-; -(I) s-; -(I)t-

Sıfat-Fiiller: -Ar, -r; -AtIn, -ytIn; -ğan/-gen; -qan/-ken; -mAs

Zarf-Fiiller: -A, -y; -ğalı/-geli; -qalı/-keli; -ğanda/- gende; -qanda/-kende; -ğanşa/-genşe; -qanşa/-kenşe; -(I)p; -mAstAn, -bAstAn, pAstAn; -mAy; -bAy; -pAy; -mAyInşA, -bAyInşA, -pAyInşA

Hareket Adları (İsim-Fiiller): -(I)s; -(U)v

---

Batır Küşikter

Eki küşik awlağa şıqtı. Olar aspanğa qaradı. Jarqırağan jartı domalaq kördi. Küşikter ne ekenin bilmey añ-tañ. Al jartı domalaq bütin döñgelekke aynaldı. Küşikter qorqıp ketti. -Kel üreyik, - dedi küşiktiñ birevi. -Ürsek üreyik, - dedi ekinşisi. Küşikter ürdi. Al döñgelek joğarı qaray jılqı berdi. -Äne qorıqtı, - dep quvandı birinşi küşik. -Qaşıp bara jatır, dedi ekinşisi. Küşikter quvanıp üre berdi.

Kahraman Enikler

İki enik avluya çıktı. Onlar gökyüzüne baktı. Parlayan yuvarlak bir ışık gördüler. Enik-ler, ne olduğunu bilmeden şaşırdılar. O parlak ışık bütün evrene yayıldı. Enikler korktular. -Gel havlayalım, - dedi eniğin birisi. -Havlayalımsa havlayalım, -dedi ikincisi. -O parlak daire yukarı doğru yavaşça ilerledi. -İşte korktu, diyerek sevindi birinci enik. -Kaçıp gidiyor, dedi ikincisi. Enikler sevinerek havladılar.

---

Qaraadırdıñ qarağandı sayı elsiz. Aynalada qabat-qabat şubar adırlar. Jaqın töbelerdiñ barlığın alasa boz qarağan, tobılğı basqan. Say boyında may ayınıñ salqın lebi esedi. Bastarı kögerip, bürlenip qalğan qalıñ karaqan jel lebimen sıbdır-sıbdır qağıp teñselip, ırğalıp koyadı. Mañaydan jualardıñ, jas şöpterdiñ isi keledi. Uzın keñ ölkeni qaptay basqan qarağannıñ ortasında tereñ, küp jar bar. Sonıñ bas jağında itmurındı qalıñ jınıstıñ arasında qasqır ini bar. Jakın elge melim eski in. Jazğa salımnan beri sonı eki qasqır kelip meken etti. Burın itmurın janındağı kişkentay alañda keñdigi kisi sıyğanday uş ülken in bolatın. Biyıl jas topırağı jağasında döñkiyip, tağı bir jaña in şıqqan. Bäriniñ aydanı bir, jer astınan qatınası bar. Mañayı qasqırdıñ oynağı. Jas şöpter basılıp, taptalıp qalğan

Karaadır’ın akasyalı vâdisinde insan yok. Etrafta kat kat alaca yükseltiler. Yakın tepelerin hepsini alçak boz akasyalar ve kızılcıklar kaplamış. Vâdi boyunca mayıs ayının serin yeli esiyor. Tepeleri yeşermiş ve çiçeklenmiş sık akasyalar, rüzgârın çarpmasıyla “Fısıl!. Fısıl!” diye sallanıp, ırgalanıyor. Çevreden soğanların ve yeşil otların kokusu geliyor. Uzun ve geniş bir bölgeyi kaplayan akasyaların ortasında derin ve boş bir uçurum var. Bu uçurumun baş tarafında böğürtlenli sık ağaçlığın içinde bir kurt ini var. Yakında oturan halkın bildiği eski bir in. Yaza doğru iki kurt gelip bu ine yerleşti. Daha evvel böğürtlen yanındaki küçük alanda genişliği bir insan sığacak kadar olan üç in vardı. Bu yıl, kenarındaki yaş toprağı ile yeni bir in daha ortaya çıkmış