- ODAKLANMA anlatıcının
hikâye karşısındaki tavrını ve olayı hangi seviyede algıladığını gösterir.
Odaklanma tipini bulabilmek için “Olan biten kimin gözünden ve kime göre
anlatılıyor?” sorusunu sormalıyız.
Sıfır odaklanma ( focalisation zéro) = Herşeyi bilen bir
anlatıcının bakış açısıdır (point de vue omniscient) : Anlatıcı,
olayları anlatır, istediği yerleri özetler. Bu durumda anlatıcı,
kahramanlardan daha fazlasını bilir.
Dış odaklanma (focalisation externe) = Dış bakış açısı (point de
vue externe) : Anlatıcı, olayları sadece dışarıdan gözlemleyen bir şahit
konumundadır. Görünüşte tarafsız olan bir şahit gibi olup biteni
anlatır. Amerikan “behavioriste” romanlarında sık görülen bir
tekniktir.Bu durumda anlatıcı,
kahramandan daha az şey bilir.
İç odaklanma (focalisation interne) = İç bakış açısı (point de vue
interne): Anlatıcı, hikâyenin bir kahramanıdır. Hikâyeyi bize kendi
bakış açısından anlatır. Bu durumda anlatıcı ve kahraman eşit bilgiye
sahiptir.
- Bu bakış açıları, anlatıcının kahramanları
karşısında farklı tavırlar almasını sağlar. Sıfır odaklanmada anlatıcı
herşeyin bilgisine ve görüşüne sahiptir. Dış odaklanmada ise sadece bir
gözlemcidir. Birinci hal, ikinci hale göreanlatıcıya kahramanlarını daha çok yargılama imkânı verir. Bakış
açıları, okuyucunun olay karşısındaki tavrını da etkiler. Bakış açısı
değiştikçe okuyucunun olaya katılım tarzı değişir. Ayrıca anlatıcı, anlatıma realist,
komik, fantastik... açılar dailave eder.
OKUYUCUNUN
DURUMU
Olayları
yaşar, anlatıcı yahut kahramanla bütünleşir.
Olayların
gelişimini sabırsızlıkla izler.
Amaç: TASVİR ETME
BETİMLEYİCİMETİNLER
ÖRNEK
Roman
türü: Örn.:
XIX° yüzyıl romanları (Balzac, Zola), Yeni
roman (Robbe-Grillet).
Şiir ve
mensur şiir, belgesel metinler.
BİÇİM
Öyküleme
durdurulur, bir tablo yaratılır. Betimlemenin amacı estetik olabildiği
gibi didaktik, vb. olabilir.
Algılama
ifade eden fiiller kullanılır. Yer belirticiler ve hal
fiilleri, hareket fiillerigöze
çarpar.
Kelime
alanlarıoluşur, bunlar konuyla ilgili yahut
ilgisiz olabilir.
Üslup
figürleri, edebî sanatlar yoğun bir biçimde
kullanılır. (istiare, teşhis ) Bunlar üslubun nesnellik, öznellik
derecesini belirler.
TÜR NİTELİKLERİ
Odaklanma tarzı ( kim görüyor?) bir
tasvirin nesnel yahut öznel olmasını belirler. Anlatıcının açıkça yahut
kapalı bir biçimde anlatıma dahilolması tasviri öznel, subjektifbir hale getirir. Anlatıcı duygularını tasvire yansıtmazsa nesnel bir
tasvir doğar.
Anlatıcının niyetine göre farklı tasvirler doğar:
Bazı
tasvirler, anlatılan şeyden çok anlatıcının iç dünyasını yansıtır.
Bunlar liriktasvirlerdir.Bu durumda, bir manzara anlatıcının ruh hali ile uyum içinde(paralellikler, tezatlar) anlatılır.
Tasvir, tenkit
ve alay öğeleri taşıyabilir ( portre tasvirleri,
satirler)
Tasvirler gerçekçi,
realist olabilir. Bu durumda anlatıcı, tasvirden
kahramanların ruh halini yansıtmak için yararlanır. Manzara ile
kahramanın ruh hali arasında açık yahut kapalı bir ilişki kurar.
OKUYUCUNUN DURUMU
Bilgi
edinir, zihninde canlandırır.
Metni bir
estetik varlık olarak kavrar.
Öyküyü
kavrama : Okuyucu tasvir yardımıyla daha sonra olacak olayları kavramaya
hazır hale gelir.
Amaç:
AÇIKLAMAK
AÇIKLAYICI
METİNLER
ÖRNEK
Sözlük ve
ansiklopedi maddeleri
Okul
kitapları
BİÇİM
Dil haber
verme ve bilgi verme fonksiyonunda kullanılır.Nesnel bilgiler verilir, tanımlar
yapılır,zaman, yer, miktar
vb.belirtilir.
Anlatıcı
nesnel davranır, kendi duygularını ifade etmez.Bu metinlerde anlatıcının izine pek
rastlanmaz. Anlatımda üçüncü şahıs kulllanılır, terimler ve teknik
kelimeler çoğunluktadır.
TÜRÜN NİTELİĞİ
Nesnel bir anlatım yaratılmaya
çalışılır. Amaç öğretici olmaktır.
OKUYUCUNUN DURUMU
Okuyucunun amacı bilgi edinmektir.
Ancak, bu metinler karşısında okuyucu, vericinin açık yahut kapalı bir
şekilde metne yansıyabilecek olan öznel tutumunu gözlemek, araştırmakzorundadır. Çünkü metnin verdiği bilgilerin
geçerli olup olmadığı buna bağlıdır.
Amaç
dinleyeni harekete getirmektir: Emir
cümleleri, hitaplar, cevap beklenen ve beklenmeyen sorular
OKUYUCUNUN DURUMU
Tenkid yahut takdir
.Amaç:
İKNA ETMEK
İSPATLAYICI
METİNLER
ÖRNEK
Deneme,
makale, nutuk,
Bilimsel
yazılar
Felsefî
yazılar
BİÇİM
Deliller,
mantık kuralları içinde ortaya konur. Örnekler verilir. Fikirler mantık
bağlaçlarlayla birbirine bağlanır.
Bu
metinlerdeiddiaların kaynakları
gösterilmek zorundadır, belgeler ortaya konulmalı ve doğru akıl
yürütülmelidir.
Bu tip
metinlerde amaç okuyucuyu ikna etmektir. Okuyucunun ikna olması için hem
akıl yürütmelerin, hem delillerin doğru olmasıgerekir. Ayrıca anlatımın da başarılı
olması şarttır.
TÜR
NİTELİKLERİ
Söylev:
Geniş, sanatlı,ritmik cümleler.
Savunma ve suçlama amacıyla
bir alıcıya yönelmiş metinler
Polemik:
İspatlama gayreti, tez ve antitezin
karşılaştırılması, karşı iddiaları çürütme
teknikleri (ironi)