ÜNSÜZ YUMUŞAMASI
Türkçede sözcüklerin sonunda "b, c, d, g" ünsüzleri bulunamaz. Bunların yerine "ç, k, p, t" sert - süreksiz ünsüzleri kullanılır.
Sert - süreksiz ünsüz (ç, k, p, t) ile biten bir sözcükten sonra ünlüyle başlayan bir çekim ya da yapım eki gelirse sözcüklerin bazılarında sonda bulunan ç sesi c'ye, k sesi g, ğ'ye, t sesi d'ye, p sesi b'ye dönüşür. Buna "sert - ünsüz yumuşaması" ya da yalnızca "ünsüz yumuşaması" denir.
· Tek heceli sözcüklerin çoğu bu kurala uymaz.
· Yabancı dillerden dilimize gelmiş sözcükler de bu kuraldan etkilenir.
· Çok heceli Türkçe sözcüklerin -(i)t ekiyle türemiş olanları bu kurala aykırıdır.
· "t" sesiyle biten yabancı sözcüklerin kimileri bu kurala uymaz.
Örnekler :
* Sert - ünsüz yumuşamasından etkilenen çok heceli sözcükler:
Bilek®bileği Kitap®kitabı
Tarak®tarağa Mezhep®mezhebi
Bacak®bacağı Dolap®dolaba
Yanak®yanağa Kasap®kasabı
Toprak®toprağın Hesap®hesabı
Kurak®kurağı Şurup®şurubu
Ağaç®ağaca İnat®inadı
İnanç®inancımız Kanat®kanadı
Piliç®pilici Geçit®geçidi
Pirinç®pirinci Yoğurt®yoğurdu
Pabuç®pabucun Umut®umudu
Borç®borcu Senet® senedin
* Sert - ünsüz yumuşamasından etkilenmeyen tek heceli sözcükler :
Aç®aça Bit®bitince
Tok®toku Ot®ota
Set®setin Sat®satılık
Türk®Türk'ün Kat®katın
Geç®geçen Set®setin
At®atı Yat®yata
İt®iti Bak®bakın
Küp®küpün Saç®saçın
* Sert - ünsüz yumuşamasından etkilenen tek heceli sözcükler :
Kap® kabı Çok®çoğu
Denk®dengi Kurt®kurda
Renk®rengi Mert®merdin
Git®gidin Gök®göğe
Yok®yoğun Cenk®cengi
* Sert - ünsüz yumuşamasından etkilenmeyen yabancı kökenli sözcükler :
Millet®milleti Hükümet®hükümete
Sanat®sanatı Hakikat®Hakikatı
Devlet®devleti Halk®halkın
Bilet®bilete Hakaret®hakaretin
Kanaat®kanaati Hasret®hasretinden
Saat®saatin Şöhret®şöhrete
Hukuk®hukuka Tebligat®tebligatı
Fazilet®fazileti Ziraat®ziraati
* Sert - ünsüz yumuşamasından etkilenmeyen Türkçe sözcükler :
Yanıt®yanıtı Yarat®yaratan
Anıt®anıtı Arat®aratın
Kanıt®kanıtı Gölet®göletin
Akaryakıt®akaryakıtı Gözet®gözeten
Kuşat®kuşatıcı Dinlet®dinletin
Diret®direten Beklet®bekletince |