SÖZLÜ DÖNEM TÜRK EDEBİYATININ GENEL ÖZELLİKLERİ
Türklerin henüz yazıyı kullanmadıkları dönemlerde oluşturdukları edebiyat ürünleri sözlü dönem edebi ürünleri olarak adlandırılmaktadırlar. Sözlü olarak ortaya çıkan edebi metinler; kulaktan kulağa ve nesilden nesile aktarılarak varlığını sürdürüler. Ancak bu aktarım sonsuza kadar sürmez. Kimi eserler zamanla unutlur, kimi eser de bir derlemeci tarafından yazıya aktarılarak ölümsüz hale gelir.
 
İslamiyet Öncesi Türk Edebiyatının M.Ö. 5000'li yıllara kadar gittiiği tahmin edilmektedir. Sözlü dönem dediğimiz edebiyat dönemi de M.Ö. 5000'li yıllardan başlayarak M.S. 7. yüzyıla kadar devam etmiştir. M.S. 7. yüzyılda yazılan Göktürk Kitabeleri edebiyatımız içiin yeni bir dönem açmıştır. Bu da yazılı dönemdir. Ancak unutulmamalıdır ki sözlü edebiyat geleneği Göktürk Kitabelerinin yazılmasıyla son bulmamıştır. Hem yazılı hem de sözlü edebiyat ürünleri birlikte verilmiştir. Sözlü edebiyat geleneği yakın bir zamana kadar varlığını sürdürmüştür.
Sözlü gelenek dönemi edebi metinlerinin özelliklerini şöyle özetleyebiliriz:

  • Bu dönem ürünleri tamamıyla manzumdur. Nesir alanında eser yoktur.
  • Dönemin yaşayış tarzını ve kültürünü yansıtan eserlerdir.
  • Bu dönemde Türkler, göçebeliğe dayanan günlük hayatlarında ve özellikle düzenledikleri törenlerde (sığır: av töreni; şölen: ziyafetler; yuğ: ölüm töreni) bir araya geldiklerinde “ozan”, “kam” veya “baksı” denilen şairler “kopuz” denilen saz eşliğinde “koşuk”lar ve “sagu”lar söylerlerdi.
  • Bu şiirler (sagu, koşuk, destan) hece ölçüsüyle söylenen ve yarım kafiye kullanılan şiirlerdir.
  • Anlatım söze dayanır.
  • Düşünce ve hayaller şiirle anlatılmıştır.
  • Nazım biçimi dörtlük, vezin hece veznidir.
  • Yarım kafiye kullanılmıştır.
  • Dil sadedir. Hiçbir yabancı dilin etkisi yoktur.
  • Bu ürünler düzenlenen törenlerde (sığır: av töreni; şölen: ziyafetler; yuğ: ölüm töreni) ortaya çıkmıştır.
  • Şiirler kopuz denilen saz eşliğinde söylenir.
  • Daha çok somut konular işlenmiştir.
  • Kahramanlık, savaşlar, tabiat ve aşk konuları işlenir.
  • Şairlere ozan, kam, baksı, oyun, şaman gibi adlar verilir.
  • Kaşgarlı Mahmud’un Divânü Lûgati’t Türk adlı eserinde ve Turfan kazılarında ele geçirilen metinlerde adlarına ve şiirlerine rastlanan ilk Türk şairleri Aprın Çor Tigin, Çuçu, Ki-ki, Kül Tarkan, Asıg Tutung, Pratyaya Şiri, Kalun Kayşı, Çisuya Tutung’dur.

Sözlü Dönem

Yazılı Dönem