1860 - 1915. Narman’ın Samikale köyünde doğdu. Asıl adı Hüseyin’dir. Küçük yaşlarda aşıklık geleneğini öğrenmeye başladı. Yaklaşık 11 yaşında Erzurum’a giderek aşıklar çevresine girdi.  Hodlu Şamili gibi birçok aşıktan etkilenmesine karşın, Sümmani’nin yetişmesinde dönemin ünlü aşığı Erbabi’nin katkısı farklıdır.

Rüyada gördüğü, her  birinin başı çevresinde uçuşan yeşil kanatlı 40 güvercin olan 3 derviş, yeşil bir yaprak göstererek üzerindeki yazıyı okumasını istediler. Ancak Sümmani, okuma yazma bilmediğini söyledi. Bunun üzerine dervişler okumayı öğretmeye başladılar. Hüseyin böylelikle yapraktaki G-P-İ harflerini seçebildi. Bunlar Gülperi’nin ilk orta ve son harfleriydi. Dervişlerden biri elindeki boş kadehi havaya kaldırıp indirince kadeh dolmuştu. Sümmani’ye uzatarak içmesini söyledi. Aynı zamanda da bunun bir bade olduğunu ve Bedehşah Valisi Abbas Han’ın kızı Gülperi’nin adını fısıldadı. Sümmani, kadehi içtikten sonra vücudunu bir titreme aldı. Daha sonra başları üzerinde uçuşan güvercinlerin arasında bir kızın yüzü belirdi. Dervişlerden biri bunu, Gülperi olduğunu söyledi. Onun da kendisi gibi bade içeceğini ve ömür boyu sürecek bir sevdaya düşeceklerini ekledi. Eğer gözünü kırpmadan bakmazsa kavuşamayacağını ve bu aşkın kıyamete dek süreceğini söyledi derviş. Gerçekten de Sümmani kızın güzelliği karşısında gözünü kırpmadan bakamadı.

Aşık Sümmani, yıllarca sevdiğini bulmak için yıllarca dolaştı. Ancak kavuşmalarının olanaksızlığını anlayınca köyüne döndü.

Aşık Sümmani, sonraki yıllarda uzun zamandır birbirlerinin aşıklıklarına ilişkin şeyler duyduktan sonra ancak o dönemde özel bir izinle, Rusya’nın işgali altında bulunan Kars’a gidip Aşık Şenlik’le karşılaştı. Günler süren karşılıklı türkü söylemeden sonra birbirlerini etkilediler ve çok iyi arkadaş oldular. Daha sonra Şenlik’in annesi Sümmani’yi gömleğinden geçirip evlat edindi.

Yaşça kendisinden büyük olmasına karşın Aşık Ruhsati’yi de etkileyen Aşık Sümmani, birçok genç aşığında yetişmesine de katkıda bulundu.

Sümmani, köyünde öldü ve orada toprağa verildi.

Özellikle Doğu Anadolu’da yaygın olan ve Sümmani tarafından söylendiği için de "Sümmani Ağzı" olarak bilinen ezgi, 11’lik türkülerde yaygın olarak kullanılmaktadır.

Aşık Sümmani’ye ilişkin bugüne dek değişik araştırmacılar tarafından çeşitli kitaplar hazırlandı.

 

Bahar Gelir Yine Karşı Dağlara Bahar gelir yine karşı dağlara Mor menekşe, lale bitmek içindir Bülbül figan eder iner bağlara Bir gül goncasıyle yatmak içindir Ezelden bu dünya fanidir fani Bugün varlık yahu ya yarın hani Hak bize çok verdi akl ü iz'anı Aşka daim hizmet etmek içindir Hey Sümmânî gönül asla tek olmaz Konar göçer hiç kimseye yük olmaz Can emanet bir kimseye mülk olmaz Bu dünyaya gelen gitmek içindir   Çekme Şu Dünyanın Endişesini Çekme şu dünyanın endişesini Devir eyle gönlün dört köşesini Kemlik ile kırıp kal şişesini Dönüp ona derman olsan ne fayda Arabi Farisi dilin olmazsa Bülbüle münasip gülün olmazsa Elbet bir meslekte elin olmazsa Dava ile sultan olsan ne fayda Bir gün olsun Yaradan'ı anmazsan Mecnun olup aşk oduna yanmazsan Bir güzelin sinesine konmazsan Hayal ile mihman olsan ne fayda Bir yazı ki kara gelir kalemde Sözü hor görünür her bir kelamda Bir yar seni sevmediyse alemde Sen o yara kurban olsan ne fayda Sümmani der Yaradan'ı zikreyle Birliğini bilip daim şükreyle Ta ezelden gelen işi fikreyle Başa geçip pişman olsan ne fayda   Ya Ben Derdim Kime Şekva Edeyim Ya ben derdim kime şekva edeyim Hicran benim firkat benim veren ben Hangi bir tabibe sual edeyim Mecruhu ben Lokman'ı ben saran ben Bu dert benden olur mu ki hiç nihan Kişi kemaline bu mudur nişan Soldu güller bozulalı gülistan Bahçesi ben bahçıvan ben deren ben Vefalıda acır sandım ben anı Çıktım yola arda koydum vatanı Kime sual edem ben o civanı Gelici ben gidici ben varan ben Ahvalimce nice çekeyim aman Harab oldum onu gördüğüm zaman Bakmadı ahıma ol şah-ı huban Aldanan ben sızlanan ben yeren ben Ben gönlümü senden etmem hiç beri Söyle güzel nasıl dönem ben geri Ne idem de unutam o gözleri Ülfet eden nefret eden gören ben Sümmani der vardım canan iline Rahmetmedi gözlerimin seline Her varımı her yoğumu eline Teslim alıp teslim edip veren ben

Ne Kadar Hûb Olsa Şecer Üstüne Ne kadar hûb olsa şecer üstüne Dalında bir çiçek açmayı bilir Açılır salınır tazeden taze Gönül arzedene saçmayı bilir Adam var esrarı benden nihandır Zâhirî melâmi, bâtın sultandır Adam var bahr-ı muhit, ummandır Adam var ki yiyip içmeyi bilir Adam var gösterir dert, belâsını Adam var fetheder Kan Kal'asını Adam var getirir müptelâsını Adam var hızlıdan kaçmayı bilir Adam var dercetmiş metn-i Kur'an'ı Adam var devretmiş Bahr-i Umman'ı Her bir hâlden bihaberdir Sümmânî Sazına üç beş tel koşmayı bilir   Kime Sual Edem Kimden Öğrenem Kime sual edem kimden öğrenem Göstere cananın yol kapısını Cananım var iken ben kime gidem Canandır gösteren mal kapısını Bir dilber sevmişim göze görünmez Bahçıvansız bağın gülü derilmez Yağma yoktur sır şehrine girilmez Girmek ister isen bul kapısını Divaneler kendi kendin öğerler Nihayet huzurda boyun eğerler Şüphe yoktur gelir kapın döğerler Eğer döğmüş isen el kapısını Sümmânî'yi kayır girdiği rahtan Asla ayrılmadı hicrandan ahtan Her ne ister isen iste Allah'tan Derde deva umma kul kapısını   Kalkın Verin Şu Aşıkın Sazını Kalkın verin şu aşıkın sazını Nasihat eylerse tutun sözünü Ejderha misali açmış ağzını Korkarım yutacak yer beni beni Şimdi menzilimiz yüceden yüce Çok masarif edip girmeyin borca Varından ziyade bir altın harca Sarıp gül kefene koy beni beni Yıktı yüreğimi şu hasret abı Akıttım gözümden kan ile habı Avuçlayıp yerden alın türabı Savurun başıma vay beni beni Sümmani dünyadan uçmuş gidiyor Ecel şerbetinden içmiş gidiyor Cümle yarenleri kalmış gidiyor Mahşerde görürsüz siz beni beni