Türk Edebiyatında Mülakat ve Röportaj
Cumhuriyet Öncesi Dönemde Mülakat
Bir gazetecinin, ünlü ya da uzman bir kişiyle yaptığı görüşmeleri aktardığı yazılara mülakat (görüşme) adı verilir.
Mülakat yapılan kişilerden hayatları, çalışmaları, eserleri ya da istenilen herhangi bir konuda sorulu-cevaplı olarak karşılıklı görüşleri alınır, görüşmenin konusunun ilgi çekici ve toplumsal açıdan önemli olmasıdır. İlk önce ön görüşme yapılmalıdır. Telefon ya da mektupla yapılan bu ön görüşmede, görüşmenin amacı ve özellikleri belirtilir. Görüşme zamanı ve yeri hakkında bilgi verilir. Görüşmeyi düzenleyen kişi, “Sizleri, buraya kadar yorduğum, kıymetli zamanlarınızı aldığım için özür diliyorum.” “Şimdiden vereceğiniz bilgiler için size çok teşekkür ederim.” gibi nazik bir ifadeyle konuya giriş yapmalıdır. Görüşmenin sonunda da “Verdiğiniz önemli bilgiler için size çok teşekkür ederim.” gibi nazik bir ifade kullanmalıdır.
Mülakatlarda, sorular önceden hazırlanır. Sorular, olayın ve konunun bütün boyutlarını yansıtacak nitelikte olmalıdır. Görüşme kayıt altına alınır. Görüşmeye katılan kişi ya da kişilerin duygu ve düşünceleri olduğu gibi yazıya geçirilmelidir. Mülakatın birebir görüşmeler, panel görüşmeler, çalışma arkadaşları grubu, sıralı görüşmeler, değerlendirme merkezi, telefon görüşmeleri gibi türleri vardır. Türk edebiyatında mülakat türünün ilk örneğini Ruşen Eşref Ünaydın, Diyorlar ki (1918) adlı eseriyle vermiştir.
Cumhuriyet Dönemi’nde Mülakat
Cumhuriyet Dönemi’nde mülakat türünde diğer yazın türlerinde olduğu gibi gelişmeler olmuş, bu türde olgun eserler verilmiştir. Bugün de Diyorlar ki (Hikmet Feridun Es), Edebiyatçılarımız Ne Diyorlar (Mustafa Baydar), Edebiyatçılarımız Konuşuyor (Yaşar Nabi Nayır), Liderler Diyor ki (Abdi İpekçi), Ustalarla Konuşmalar (Nurullah Berk), Çukurova Yana Yana (Yaşar Kemal) bu türde kaleme alınmış önemli eserlerdir.
Cumhuriyet Dönemi’nde Röportaj
Türk basınında röportaj türü, başlangıçta mülakat niteliğinde gelişmiştir. Özellikle 1960’tan sonra bir tür olarak gelişmeye başlamış ve gazetelerde bu türde önemli yazılar yayımlamıştır.
Ruşen Eşref Ünaydın, Hikmet Feridun Es, Mustafa Baydar, Falih Rıfkı Atay, Fikret Otyam, Yaşar Kemal, Mete Akyol, Mustafa Ekmekçi gibi sanatçılar basınımızda röportaj türünde başlıca eser veren gazeteci ve edebiyatçılardır.
Röportaj yazıları ile mülakatların toplumu aydınlatmak amacı, soru-cevap tekniği kullanma, bilgi ve belgelerden yararlanma, araştırmaya yönelik olma, gazete ve dergilerde yayınlanma gibi ortak noktaları vardır.
Mülakat hazırlarken aşağıdaki aşamalar göz önünde bulundurulur:
Görüşme yapılacak kişi belirlenir.
Görüşülecek kişiden, buluşmanın yeri ve zamanı hakkında önceden bilgi alınır.
Görüşmenin konusu ve amacı, görüşme yapılacak kişiye söylenir.
Görüşmeye gidilirken giyim kuşama özen gösterilir.
Görüşmeye zamanında gidilir.
Görüşmenin konu dışına çıkmasını önlemek için, konuyla ilgili sorular önceden bir kâğıda yazılır.
Görüşmede, kişinin sözleri değiştirilmeden yazıya geçirilir. Bunu sağlamak için video, kamera ve ses kayıt cihazı gibi araçlar kullanılabilir.
Görüşme, mülakat yapılan kişiye teşekkür edilerek sonuçlandırılır.
Mülakat, gerekli düzenlemeler yapılarak yazıya aktarılır.