Edebi Metinlerin Özellikleri
- Edebi metnin en temel özelliği kurmaca olmasıdır. Kurmaca: Gerçek yaşama bağlanan; ama gerçek yaşamı birebir anlatmayan, o yaşama alternatif bir dünyadır. Gerçek, sanatçının amaçladığı anlam kurgusu içinde değişikliğe uğrar.
- Sırf kurmaca olması da edebi olma özelliği kazandırmaz metne.
- Edebi metnin soyut anlam boyutu vardır. Bu nedenle anlam yüzeyde ve görünür değil, derinde ve gizlidir. ( Bu her şeyi imgeye boğmak, mecaza büründürmek değildir. )
- Bu yönüyle de sınırlayıcı değil, özgürleştiricidir. Tek sınır alıcının yorum gücündeki sınırlılıktır.
- Bu durum onun çokanlamlılık boyutunu öne çıkarır. Edebi metinde çok anlamlılık hem anlam boyutuyla (bağdaşıklık) hem de dil bilgisel boyutuyla (bağlaşıklık) vardır. Yani çokanlamlı ve de çok anlamlıdır.
- Edebi (kurmaca) metnin yalnız kendi iç gerçekliği vardır.
- Her edebi metin bir yönüyle kendinden öncekilere (art-alan) bağlanırken, bir yönüyle de gelecek metinlere (ön-alan) kaynaklık eder.
- Farklı bir bakış açısıyla sunulması önemlidir edebi metnin.
- Edebi metinlerde dil şiirsellik işleviyle kullanılır.
- Yüksek bir söyleyiş (üslup) vardır edebi metinde.
- Metindeki öğeler anlamsal, mantıksal ve biçimsel olarak birbirleriyle ilişkilidir.
- Edebiyatın dolayısıyla edebi metnin malzemesi dildir.
- Edebi metinde işlenmiş bir dil vardır.
- İşlenmişlik aynı zamanda bir özen ve düzenleme gerektirir.
- Edebi metinde dil birliklerinin ve metnin kendisinin çağrışımsal boyutu vardır.
- Yararı görünür değil; ama yaşamsaldır “insan” için.
- Hazza dayalıdır.
- Estetik hep en önemli öğedir edebi metin için.
- İnsana, insani olanı sezdirir; insanı insan yapmak gibi çok önemli bir işleve sahiptir.
- Özneldir.
- Özgündür.
- Değerlidir.
- Duygu ve hayale dayanır; ama akılla dizgeleştirilir.
- Kalıcıdır; ama arkeolojik bir kalıcılık değildir bu.
- Özel bir iletişim aracıdır.
- Bilinç ve zevk değişimi sağlar.
- Lezzet ve tat verir edebi metin.
- Anlam kesinleşmesi hep erteleme halindedir edebi metinde.
- Çeşitli uyum öğelerinden yararlanır.
- Söz ve anlam sanatlarından yararlanılır.
- Dilin ya da sözcüklerin farklı şekilde bağdaştırılmasıyla yeni anlatım olanakları yaratılır.
- Dile sapmalar yaşatılır.
- İnsana özgü bir yaratımdır ve amaçlıdır.
- Dilin tüm olanaklarından yararlanılır.
- İfade edilemez, denileni ifade ediştir.
- İnsanın var oluş koşullarıyla mutlaka ilişkilidir.
- Öğretici bir üslup kullanmaz; ama bilgi de verir.
- Diğer bilimlere kaynaklık eder.
- Öznesinden (yaratıcı) ayrı ve bağımsız bir varlıktır. Başka bir özne (okur) tarafından da yaratılır ve “estetik değer alanı “ oluşur.