Cumhuriyet Dönemi Türk Şiiri: Garip Hareketi (I. Yeni) Genel Özellikleri ve Temsilcileri

GARİP HAREKETİ (I. YENİ)

1941 yılında Orhan Veli Kanık, Melih Cevdet Anday ve Oktay Rifat "Garip" adını verdikleri ortak bir şiir kitabı yayımlarlar. Kitap, "Bu kitap sizi alışılmış şeylerden şüpheye davet edecektir." kapak şeridiyle çıkmış ve Türk şiirinde büyük bir çığır açmıştır.

Garip hareketi şairlerinin, şiirin biçiminde ve içeriğinde yaptıkları köklü değişiklikler Türk şiirini derinden etkilemiştir. Kitapta Orhan Veli Kanık tarafından yazıldığı bilinen bir ön söz ve üç şaire ait şiirler yer almıştır.

Garip Hareketinin Genel Özellikleri

Şiirde bütünüyle doğal bir söyleyişe ulaşmayı amaçlayan Garip hareketinin genel özellikleri şunlardır:

• Eski şiire ait tüm geleneksel ögeleri reddetmiş; her türlü kurala, önceden belirlenmiş kalıplara karşı çıkmışlardır.

• Garipçiler'e göre uyak ve ölçü yaratıcılığı sınırlandırır, şairin düşüncesine hükmeder ve söz dizimi tuhaflıklarına yol açar. Bu yüzden ölçü ve uyağı terk etmiş, serbest şiire yönelmişlerdir.

• Doğayı olduğundan daha farklı gösterdiği ve bozduğu için söz ve anlam sanatlarına karşı çıkmış, kapalı bir anlatım yerine açık bir anlatımı yeğlemişlerdir.

• Azınlık bir kesimin değil, çoğunluğun anlayabileceği ve zevkine varabileceği bir şiir yazmışlardır.

• Şiirlerinin odağına "sıradan" insanı ve bu insanın sevinçlerini, üzüntülerini, günlük kaygılarını yerleştirmişlerdir.

• Sanat dallarının birbiri içine girmesine karşı çıkmış, şiirin müzik ve resim ile olan bağlarını koparmışlardır.

• Şairaneliğe karşı çıkmış, günlük konuşma dilinde yer alan her sözcüğün şiirde kullanılabileceğini savunmuşlardır. "Nasır, çorap, cımbız, salata" gibi sözcükleri kullanmaktan çekinmemişlerdir.

• Şiirde söyleyişi değil, anlamı ön plana çıkarmışlardır.

• Bilinçaltına inerek saf ve basit şiire ulaşmak gerektiğine inanmışlardır. Bu durum, onları sürrealizme yaklaştırmıştır.

• Mizahi dili başarıyla kullanmış; ironi, parodi gibi mizah ögelerine şiirde önemli bir yer vermişlerdir.

• Bazı şiirlerinde öyküleme tekniğine başvurarak, küçük insanın hikâyesini anlatmışlardır.

• Politik şiir anlayışından uzak durmuşlardır, bu da onların geniş kitlelerce benimsenmesini kolaylaştırmıştır.

• Garip hareketi, II. Yeni'nin ortaya çıkışından sonra "I. Yeni" olarak adlandırılmıştır.

Garip Hareketinin Temsilcileri

Orhan Veli Kanık (1914-1950)

• Şiir: Garip, Vazgeçemediğim, Destan Gibi, Yenisi, Karşı.

• Öykü: Hoşgör Köftecisi.

• Çeviri: Hamlet, Venedik Taciri, Scapin'in Dolapları, Tartuffe.

Melih Cevdet Anday (1915-2002)

• Şiir: Garip, Rahatı Kaçan Ağaç, Telgrafhane, Yan Yana, Tanıdık Dünya, Yağmurun Altında, Kolları Bağlı Odysseus, Göçebe Denizin Üstünde, Teknenin Ölümü, Sözcükler, Ölümsüzlük Ardında Gılgamış, Güneşte.

• Oyun: İçerdekiler, Ölümsüzler, Mikado'nun Çöpleri.

• Roman: Gizli Emir, Birbirimizi Anlayamayız, Yağmurlu Sokak.

Oktay Rifat (1914-1988)

• Şiir: Garip, Güzelleme, Aşağı Yukarı, Karga ile Tilki, Perçemli Sokak, Âşık Merdiveni, Elleri Var Özgürlüğün, Çobanıl Şiirler, Koca Bir Yaz.

• Oyun: Çil Horoz, Atlarla Filler ya da Dirlik Düzenlik, Birtakım İnsanlar, Kadınlar Arasında, Yağmur Sıkıntısı.

• Roman: Bir Kadının Penceresinden, Danaburnu, Bay Lear.