Hikaye Türleri ve Hikayenin Yapı Unsurları

HİKÂYENİN YAPI UNSURLARI

1. Olay Örgüsü: Hikâyedeki kişilerin başından geçen olaylar dizisidir ve ana olaya bağlı küçük olayların sıralanmasıyla oluşur.

2. Kişiler: Olayı yaşayan kahramanlardır. Hikâyede kişi sayısı azdır.

   • Karakter: Kahramanların, kendine özgü özellik taşıyanlarına denir.

   • Tip: Bir düşünce veya topluluğu temsil edenlere denir.

3. Zaman: Olayların başlangıcı ve bitişi arasındaki süredir. Zaman, başlangıçtan sona veya sondan başa doğru akabilir.

4. Mekân: Olayların geçtiği yer veya çevredir. Olayın anlaşılması için ayrıntıya girmeden betimlenir.

HİKÂYEDE ANLATICI VE BAKIŞ AÇISI

• Anlatıcı: Hikâyeyi okuyucuya sunan kişidir ve yazarın kendisi değil, kurmaca bir kişidir. Olaylar birinci ya da üçüncü kişi ağzından anlatılır ve hikâyedeki olaylar ve kişilerle ilgili bilgiler anlatıcıdan öğrenilir.

• Bakış Açısı: Anlatıcının kişi, olay, yer ve zamanı nasıl ele aldığı ve bunlara karşı takındığı tutumdur.

Üç çeşit bakış açısı vardır:

a-) Kahraman Bakış Açısı (I. Kişi Ağzı)

• Olayın hikâye kahramanlarından biri tarafından birinci kişi ağzından anlatılmasıdır.

• Anlatıcı, yalnızca kendi duygu, düşünce ve izlenimlerini bilir ve aktarır.

• ÖRNEK: Ziya Osman Saba’nın Mesut İnsanlar Fotoğrafhanesi eserinden.

b-) Hâkim (Tanrısal / İlahi) Bakış Açısı (III. Kişi Ağzı)

• Anlatıcı, kahramanların iç dünyasını bilir, her şeyi görür, bilir ve sezer.

• Anlatıcı bazen öğüt verir, yargıda bulunur ya da hikâyeyi özetler.

• Anlatım üçüncü kişinin ağzından yapılır.

• ÖRNEK: Sabahattin Ali’nin Ayran hikâyesinden.

c-) Gözlemci (Müşahit) Bakış Açısı (III. Kişi Ağzı)

• Anlatıcı, yalnızca gördüklerini ve tanık olduklarını nesnel bir şekilde aktarır.

• Anlatıcı, kahramanlarla ilgili her şeyi bilemez ve duygu düşüncelerine hâkim değildir.

• Anlatım üçüncü kişi ağzından yapılır.

• ÖRNEK: Sabahattin Ali’nin Ses adlı eserinden.

HİKÂYE ÇEŞİTLERİ

1. Olay Hikâyesi (Maupassant Tarzı)

• Bir olayı serim, düğüm ve çözüm bölümlerine uygun olarak anlatıp bir sonuca bağlayan hikâye türüdür.

• Kahramanların ve çevrenin tasvirine yer verilerek okuyucuda merak ve heyecan uyandırmak amaçlanır.

• Fransız yazar Guy de Maupassant tarafından geliştirildiği için Maupassant tarzı hikâye olarak bilinir.

• Türk edebiyatındaki başlıca temsilcileri: Ömer Seyfettin, Refik Halit Karay ve Reşat Nuri Güntekin'dir.

• ÖRNEK: Ömer Seyfettin, Kaşağı.

2. Durum Hikâyesi (Çehov Tarzı)

• Merak ve heyecandan çok duygu, düşünce ve hayallere odaklanan; olaylar yerine günlük yaşamın bir kesitini ele alan hikâye türüdür.

• Ruhsal çözümlemelere ağırlık verilir, olay ikinci planda kalır.

• Serim, düğüm, çözüm bölümleri bulunmaz.

• Öncüsü Rus yazar Anton Çehov'dur ve Çehov tarzı hikâye olarak bilinir.

• Türk edebiyatında bu türün önemli temsilcileri: Sait Faik Abasıyanık ve Memduh Şevket Esendal'dır.

• ÖRNEK: Sait Faik Abasıyanık, Son Kuşlar.

HİKÂYEDE ANLATIM BİÇİMLERİ

1. Öyküleyici Anlatım (Öyküleme)

• Olay anlatımına dayanan bu anlatım biçiminde, okuyucuyu olayın içinde yaşatmak amaçlanır.

• Kişiler, olay örgüsü, mekân ve zaman ögeleri bulunur.

• Fiil ve fiilimsilere çokça yer verilerek kişiler hareket hâlinde yansıtılır.

• ÖRNEK: Refik Halit Karay, Eskici hikâyesinden.

2. Betimleyici Anlatım (Betimleme)

• Varlıkları ve durumları zihinde canlandırmayı amaçlayan anlatım biçimidir.

• Öznel betimlemelere izlenimsel, nesnel olanlara ise açıklayıcı betimleme denir.

• Öznel betimlemelerde okuyucuya izlenim kazandırmak, nesnel betimlemelerde ise bilgi vermek amaçlanır.

• Sıfatlar kullanılarak varlık ve durumlar ayırt edici özellikleriyle tanımlanır.

• ÖRNEK: Halide Edip Adıvar, Himmet Çocuk hikâyesinden.

HİKÂYEDE VE ROMANDA KULLANILAN ANLATIM TEKNİKLERİ

1. GÖSTERME (SAHNELEME)

Olaylar, kişiler ve varlıklar doğrudan okuyucuya sunulur. Anlatıcı, okuyucu ile eser arasına girmez. Kişilerin konuşmaları ve hareketleri yansıtılarak okuyucunun kendisini eserin kurmaca dünyasında hissetmesi sağlanır.

• Diyalog: Kahramanların karşılıklı konuşmalarına dayanan bir anlatım tekniğidir ve metne akıcılık kazandırır.

  • ÖRNEK: Ömer Seyfettin, Gizli Mabet eserinden.

• İç Konuşma: Kahramanların içsel konuşmalarını aktarmaya dayanan bir tekniktir. Kahraman, karşısında biri varmış gibi kendi kendine konuşur (sesli düşünme).

  • ÖRNEK: Sait Faik Abasıyanık, Son Kuşlar hikâyesinden.

• Bilinç Akışı: İç konuşmada olduğu gibi kişilerin iç dünyaları, zihinlerinden geçen düşünceler doğrudan verilir. Ancak cümleler arasında mantık ilişkisi zayıftır; düşünceler serbest çağrışımla bir konudan diğerine atlar.

  • ÖRNEK: Bilge Karasu, Odaların Biri hikâyesinden.

2. ANLATMA (TAHKİYE ETME)

Anlatıcı, okuyucu ile eser arasına girer ve bu teknik hâkim bakış açısıyla oluşturulur. Anlatıcı kahramanlardan biri değildir. Anlatmaya dayalı metinlerde, anlatım tekniklerinin en eskilerinden biridir.

• Kişi Tanıtımı: Metindeki kişilerle ilgili okuyucuya tanıtıcı bilgiler verilir. Anlatıcı, karakterleri ayırt edici özellikleriyle tanıtır.

  • ÖRNEK: Halide Edip Adıvar, Sinekli Bakkal eserinden.

• Olay Anlatımı: Metindeki olaylar bir anlatıcı tarafından aktarılır.

  • ÖRNEK: Sabahattin Ali, Kamyon hikâyesinden.

• Geriye Dönüş: Eserde kronolojik akışın kırılarak geçmişe dönülmesi, geçmişe ait olay ve yaşantıların anlatılması tekniğidir.

  • ÖRNEK: Tarık Buğra, Oğlumuz eserinden.

• İç Çözümleme: Kişilerin iç dünyalarının, iç yaşantılarının, hâkim bakış açısıyla anlatıldığı psikolojik tahlil tekniğidir. Anlatıcı, karakterin iç dünyasına bütünüyle egemen olur.

  • ÖRNEK: Samiha Ayverdi, Ateş Ağacı romanından.

• Özetleme: Anlatıcının olayları, kişileri veya diğer unsurları özetleyerek okuyucuya sunduğu tekniktir.

  • ÖRNEK: Reşat Nuri Güntekin, Yaprak Dökümü romanından.