Divan Şiirinin Özellikleri

• Türklerin İslamiyet'i din olarak kabul etmesiyle başlayan ve Anadolu'da altı yüz yıl süren edebiyattır¹.

• Şairlerin şiirlerini belirli bir düzen içerisinde topladığı eserlere "divan" denir².

• Bir divanda genel olarak sırasıyla şunlar yer alır: mukaddime/dibace (ön söz), kasideler, tarihler, mesneviler, musammatlar, gazeller, mukattaat (kıta, rubai, tuyuğ...)³.

• Divan edebiyatında şiirler "divan" adı verilen defterlerde toplandığı için bu edebiyat daha çok "divan edebiyatı" adıyla anılır⁴.

  • Bu ifadeyi ilk kez Ömer Seyfettin ve Ali Canip Yöntem kullanmıştır⁵.

• Divan edebiyatı ayrıca şu isimlerle de anılmıştır: tarzıkadim (eski tarz), şiirikadim (eski şiir), edebiyatıkadime (eski edebiyat), klasik Türk edebiyatı, saray edebiyatı, Osmanlı edebiyatı, yüksek zümre edebiyatı, havas edebiyatı, Enderun edebiyatı⁶.

• Arap ve Fars (özellikle Fars) edebiyatları geleneğine dayanarak kurulmuştur, zamanla taklit aşamasını geçip klasik edebiyat kimliğini kazanmıştır⁷.

• Divan edebiyatında şiir ön planda tutulurken nesir (düzyazı) ikinci plana atılmıştır⁸. Eskiden edebiyat yerine şiir ve inşa denilmekteydi⁹.

• Kaynakları arasında Kur'an-ı Kerim, hadisler, evliya menkıbeleri, kısasıenbiya (peygamber hikâyeleri), tasavvuf, Firdevsi'nin Şehnâme'si ¹⁰, ayrıca dinî inançlar, İslami ilimler, tarihî olaylar, Hint-İran kökenli efsaneler, çağın bilimleri, günlük olaylar, gelenek ve görenekler, terimler, deyimler ve atasözleri bulunur¹¹.

• Nazım birimi genel olarak beyittir¹². Dörtlük ve bentler de kullanılmıştır¹³.

• Nazım biçimleri genelde Fars edebiyatı aracılığıyla Arap edebiyatından alınmıştır¹⁴.

• Kullanılan ölçü, aruz ölçüsüdür¹⁵. Son zamanlarında çok az da olsa hece kullanılmıştır¹⁶.

• Şiirde biçim önemsenmiştir¹⁷. Nazım biçimi, vezin (ölçü) ve nazım birimi belli kurallara bağlıdır¹⁸.

• Genellikle tam ve zengin kafiye kullanılmıştır, rediften de yararlanılmıştır¹⁹.

• "Göz için kafiye" anlayışı esas alınmıştır²⁰.

• Şiirlerin son bölümünde mahlas adı verilen takma isim kullanılmıştır²¹.

• Konu değil, konunun işlenişi önemsenmiştir²².

• Bütün güzelliğine değil, parça güzelliğine önem verilmiştir²³.

• Şiirlerde başlık kullanılmamış; şiirler redif, kafiye, tür ve nazım biçimine göre adlandırılmıştır²⁴.

• Şiirde işlenen konular genelde somut gerçeklikten uzaktır²⁵. Bu sebeple divan edebiyatı genelde soyut bir edebiyattır²⁶.

• 
  

• Genellikle "sanat için sanat" anlayışı benimsenmiş, toplumsal konulardan uzak durulmuştur²⁷.

  • Daha çok bireysel konular yani aşk, doğa, din, tasavvuf, ölüm, şarap gibi konular işlenmiştir²⁸.

  • Nabi, Bağdatlı Ruhi gibi bazı sanatçılar toplumsal konuları işlemiştir²⁹.

• Anlam derinliği ve söyleyiş güzelliğine çok önem verildiği için edebî sanatlara sıkça başvurulmuştur³⁰.

• Dil, "Osmanlı Türkçesi"dir³¹. Genel olarak Arapça, Farsça kelime ve tamlamaların yoğun biçimde yer aldığı ağır, süslü ve sanatlı bir dil kullanılmıştır³².

  • Bunun yanında oldukça sade ve yalın anlatımlı eserler de bulunmaktadır³³.

• Duygu ve düşünceler, mazmunlarla (kalıplaşmış yargılarla) anlatılır³⁴.

• Sevgili tipi ortaktır: boyu servi, kaşı hilal veya keman, çenesi elma, ağzı nokta, kirpikleri ok...³⁵.

• Üstatların şiirleri taklit edilerek nazirecilik geleneği oluşturulmuştur³⁶.

• Divan şiirinde aşk büyük yer tutar ama bu aşk hem dünyevi hem de tasavvufidir. ³⁷.

  
  

  Divan Şiirinin Özellikleri

Divan Şiirinde Bazı Kavramlar

Kavram	Açıklama	Örnek/İlişkili
Âşık	Seven. Şair daima âşıktır. Derdi zevk edinir ve bu dertten kurtulma yoluna gitmez. Dünyada gözü yoktur. Kavuşma (vuslat) zevkini bilmez38.	-
Maşuk	Sevilen. Divan şiirinde asıl olan kişidir. Acı ve ıstırap vericidir. Gönlü taştır ve merhametsizdir39.	Sanem (put), peri, saki, canan gibi pek çok ismi vardır40.
Rakip	Âşık ile maşuk arasında âşık ile yarışan ve ona ortak olan kişidir41.	-
Nazire	Divan edebiyatında bir şairin bir şiirine, başka bir şair tarafından aynı ölçü, uyak ve redifle yazdığı benzer şiirlere nazire denir42.	Nazire şaka veya alay amacıyla yazıldıysa buna tehzil denir43.
Mısra-ı âzâde (Bağımsız Mısra)	Bir şiire bağlı olmayan, tek satırlık şiirlere denir44.	"Hâlini bilmez perişanın perişan olmayan" (Ahmet Paşa) 45
Mısra-ı berceste / Şah Mısra	Vecize düzeyine yükselmiş mısralara denir46.	“O mâhîler ki derya içredir deryayı bilmezler” (Hayali) 47
Mazmun	Belli bir kavramı düşündürüp çağrıştıran, genellikle açık istiare ve telmih sanatlarından yararlanılarak oluşturulan klişeleşmiş (kalıplaşmış) kelimedir48. Modern şiirdeki imgenin divan şiirindeki karşılığı olarak da düşünülebilir49.	Kaşlar: yay, keman. Gamze/yan bakış: kılıç. Kirpikler: ok. Ağız: gonca. Dudak: lâl ya da şeker. Dişler: inci. Boy: servi. Yüz: gül. Saç: sümbül, yılan ya da halka. Göz: nergis. Maşuk: mum50.