Dönmelerine Göre Divan Şairleri

Dönmelerine Göre Divan Şairleri

13. Yüzyıl Divan Şairleri

Hoca Dehhani

• Bilinen ilk divan şairidir¹.

• Din dışı konularda ve lirik tarzda şiirler yazmıştır².

• Şiirlerinin en önemli teması aşktır³.

• İran edebiyatı etkisiyle din dışı şiirler yazmıştır⁴⁴.

• Eserleri:

  • Divan⁵.

  • Selçuk Şehnamesi (Selçuklu Sultanı III. Alaattin Keykubat'ın buyruğuyla Farsça yazdığı söylenir.)⁶⁶⁶⁶.

Mevlana Celaleddin Rumi (1207-1273)

• Tasavvuf edebiyatının yüzyıllarca etkili olmuş en önemli isimlerindendir⁷.

• Anlayış ve kurallarıyla yeni bir tarikatın (Mevlevilik) temellerini atmıştır⁸.

• Şems-i Tebrizi'nin etkisiyle tasavvufa yönelmiştir⁹.

• Allah aşkını, insanın ona ulaşması gerektiğini, evrensel ahengin ancak coşkun bir kalple yakalanabileceğini dile getirmiştir¹⁰.

• Tüm varlığı kapsayıcı engin hoşgörüsü sayesinde Müslüman olmayan aydınlar ve kişilerce de ilgi görmüştür¹¹.

• Eserlerini (birkaç Türkçe beyit hariç) Farsça yazmıştır¹².

• Eserleri:

  • Mesnevî: 26.000 beyitlik bu mesnevi en önemli eseridir, Farsça yazılmıştır¹³.

  • Dîvân-ı Kebîr (Farsça şiirlerinden oluşur.)¹⁴.

Sultan Veled (1224-1312)

• Mevlana'nın oğludur¹⁵.

• Mevlevilik tarikatının kurucusudur ve tarikatın yayılması için çalışmıştır¹⁶.

• Eserlerini Farsça yazan şair, Türkçe şiirler de yazmıştır¹⁷.

• Tasavvuf esaslarını yaymak için sade Türkçeyle yazdığı şiirleri önemlidir¹⁸.

• Eserleri:

  • Dîvân: 13.335 beyittir, gazellerin çoğu Mevlana'nın gazellerine nazire olarak yazılmıştır¹⁹.

  • Velednâme: Üç mesnevisinin ilkidir, İbtidânâme adıyla da anılmıştır ve en önemli eseridir²⁰.

  • Rebâbnâme (8124 beyitten oluşur, Mevlana ve Şems ile ilgili bilgiler mevcuttur.)²¹.

  • İntihânâme (8313 beyittir, mukaddimesinde Mevlana yolu, Şems ve sema ile ilgili bilgiler vardır.)²².

Şeyyad Hamza

• Dinî ve tasavvufi şiirler yazmıştır²³.

• Lirik şiirleriyle tanınmıştır²⁴.

• Yunus tarzı şiirin habercisi olmuştur²⁵.

• Hem aruz hem de heceyle yazmıştır²⁶.

• Eserleri 13. yüzyıl Türkçesini göstermesi bakımından önemlidir²⁷.

• Eserleri:

  • Yusuf u Züleyha (Divan edebiyatının ilk Yusuf u Züleyha mesnevisidir.)²⁸.

14. Yüzyıl Divan Şairleri

Gülşehrî (1250-1335)

• Farsça ve Arapça öğrenmiş ancak o; Türkçe yazmış, Türkçe söylemiştir²⁹.

• Ahilik postuna oturmuş, tekkesinde Mevlevilik'i yaymaya çalışmıştır³⁰.

• Mantık'ut-Tayr adlı eseriyle tanınır³¹.

• Türkçenin Farsça ve Arapçadan üstün, tatlı bir uyuşumu olduğunu belirtmek için bu eseri yazdığını söyler³².

• Eserleri:

  • Şiir (7 gazel)³³.

  • Mantık'ut-Tayr (Feridun Attar'dan çevirdiği mesnevidir, eserin aslına sadık kalmamış, Kelile ve Dimne'den ve Mesnevi'den de ilaveler yapmıştır.)³⁴.

  • Feleknâme (Farsça mesnevidir.)³⁵.

Kadı Burhaneddin (1344-1398)

• Şiirlerini Azerbaycan Türkçesiyle yazar³⁶.

• Tuyuğ ve gazelleriyle tanınır³⁷.

• "Tuyuğ" nazım biçiminin en önemli temsilcisidir³⁸.

• Eseri:

  • Türkçe Divan³⁹.

Ahmedî (1334?-1413)

• Bilim insanı (astronomi, tıp, geometri, fıkıh, hadis...) olarak yetiştiği hâlde şair ve hoşsohbet kişiliğiyle tanınmıştır⁴⁰.

• Devrinin en çok eser veren şairlerindendir⁴¹.

• Divan şiirinin ilk başarılı şairi kabul edilir⁴².

• Söz sanatlarını ve halk dilini çok ince bir zevkle kullanmıştır⁴³.

• Din dışı (tasavvuf dışı) lirik şiirleriyle meşhur olan şair, tasavvufi şiirler de yazmıştır⁴⁴.

• Eserleri:

  • Dîvân⁴⁵.

  • İskendernâme (Mesnevi; edebiyat ve bilim tarihi açısından önemli, din, tıp, siyaset, ahlak, astronomi konularını içeren bilimsel bir eserdir.)⁴⁶.

  • Cemşid ü Hurşit (Mesnevi)⁴⁷.

Seyyid Nesîmî (?-1404?)

• Azerbaycan sahasında yetişmiş bir şairdir ve dili oldukça sadedir⁴⁸.

• Tasavvufi ve lirik şiirleriyle meşhurdur⁴⁹.

• Hurufilik tarikatının savunucularındandır⁵⁰. (Hurufilik: Her şeyi harflerle açıklamaya çalışan bir tarikattır.) ⁵¹.

• Divan şiiri nazım biçimleri yanı sıra yazdığı tuyuğlarla da meşhur olmuştur⁵².

• Sonraki şairleri özellikle Bektaşi şairleri etkilemiştir⁵³.

• Eserleri:

  • Türkçe Divan⁵⁴.

  • Farsça Divan⁵⁵.

Âşık Paşa (1272-1333)

• Yunus Emre'nin etkisi görülür⁵⁶.

• Hem hece hem de aruz veznini kullanır⁵⁷.

• Garipnâme'yi bilinçli olarak Türkçe yazmış, edebî dilin Türkçe olması konusunda gayret göstermiştir⁵⁸.

• Anadolu Türkleri arasında tarikat şeyhi olarak tasavvufu yaymak için çalışmıştır⁵⁹.

• Mevlana'nın Mesnevi'de amaçladığını, Türkçe yazdığı Garipnâme adlı mesnevide yapmıştır⁶⁰.

• Eseri:

  • Garipnâme (Türklere tasavvufu öğretmek amacıyla yazılmış bir mesnevidir.)⁶¹.

15. Yüzyıl Divan Şairleri

Ali Şir Nevâî (1441-1501)

• Büyük bir devlet adamı ve büyük bir edebiyatçıdır⁶².

• Çağatay edebiyatının en önemli şairidir⁶³.

• Bilinçli bir dil milliyetçisidir⁶⁴.

• Türk edebiyatında "hamse" (beş mesnevi) sahibi ilk şairdir⁶⁵.

• Eserleri:

  • Muhakemetül-Lûgateyn (Farsça): Türkçe ile Farsçayı karşılaştırarak Türkçeyi üstün tutmuştur⁶⁶.

  • 4 adet Dîvân (3'ü Türkçe, 1'i Farsça)⁶⁷.

  • Mecalisü'n-Nefais (İlk şairler tezkiresi)⁶⁸.

Şeyhî (?-1431?)

• Asıl mesleği hekimlik olan şairin adı Sinan'dır⁶⁹.

• Anadolu'da divan edebiyatının kurucularından sayılır⁷⁰.

• Kuvvetli bir tasavvuf kültürü aldığı hâlde tasavvuf dışı şiirler de yazmıştır⁷¹.

• Gazelleri ile de bilinir, asıl şöhretini mesnevisiyle sağlamıştır⁷².

• Türkçe, bütün incelikleriyle onun elinde edebî bir dil hâline gelmiştir⁷³.

• Eserleri:

  • Hüsrev ü Şirin (Mesnevi)⁷⁴.

  • Harnâme (126 beyitlik kısa bir hiciv mesnevisidir. Olmayacak umutlara kapılan, sonunda elindekileri de yitiren kişileri yermek için yazılmıştır.)⁷⁵.

Ahmet Paşa (?-1497)

• "Şairler sultanı" unvanı almış, büyük bir şairdir⁷⁶.

• Türkçeyi bilinçli, iyi ve ölçülü bir şekilde kullanır⁷⁷.

• Beğendiği şiirlere çok güzel nazireler yazmıştır⁷⁸.

• Şiir içinde düşürdüğü tarihlerle (ebced hesabı) bu işi sanat hâline getirir⁷⁹.

• Eseri:

  • Tek eseri Divan'ıdır⁸⁰.

Necati Bey (?-1509)

• İçten ve duygu yüklü gazelleri meşhurdur⁸¹.

• Eğitim seviyesi çok yüksek olmayan şair sade halk Türkçesiyle şiirler yazmıştır⁸².

• Şiirlerinde, deyim ve atasözlerinden yararlanmıştır⁸³.

• Dili yönüyle kendinden sonraki Fuzuli ve Baki gibi büyük şairleri etkilemiştir⁸⁴.

• Eseri:

  • Tek eseri Divan'ıdır⁸⁵.

Süleyman Çelebi (1351-1422)

• Bursa Ulu Cami'nin başimamlığına getirilmiştir⁸⁶.

• Eseri:

  • Vesîlet-ün-Necât (İranlı bir vaizin Hz. Muhammed ile Hz. İsa arasında bir farkın olmadığını iddia etmesi üzerine yazmıştır. Mevlid adıyla da bilinir.)⁸⁷.

16. Yüzyıl Divan Şairleri

Bakî (1526-1600)

• Sultânüşşuarâ (şairlerin sultanı) olarak anılır⁸⁸.

• Şiirlerinde tasavvufa hiç yer vermeyip aşk, tabiat, zevk, eğlence, neşe, devrin zenginliği gibi konuları işler⁸⁹.

• Sözcük seçiminde titiz davranıp söyleyiş güzelliğine önem vermiştir⁹⁰.

• Halk söyleyişlerine yer vermiş, temiz bir dil kullanmıştır⁹¹.

• Eserleri:

  • Rindâne gazelleri ve Kanunî Mersiyesi meşhurdur⁹².

Fuzûlî (1495-1556)

• Eserlerini Azerbaycan şivesiyle yazmıştır⁹³.

• Divan şiirinin en büyük ve en lirik şairi kabul edilir⁹⁴.

• Şiirlerinde tasavvuf, aşk ve ıstırabı işleyen şair, âşıkâne gazelleriyle meşhurdur⁹⁵.

• Aşk acısından hoşnut olup derdinin dermanının dert olduğunu söyler, vuslatı istemez⁹⁶.

• İlimsiz şiiri temelsiz duvara benzetir⁹⁷.

• Eserleri:

  • Dîvân (Fuzuli Divanı, Türkçe Divan, Farsça Divan)⁹⁸.

  • Leyla vü Mecnun (Türk edebiyatının en meşhur mesnevisidir.)⁹⁹.

Bağdatlı Ruhî (?-1605)

• Tasavvufa şiirlerinde yer vermiştir¹⁰⁰.

• Dili sade ve gösterişten uzaktır¹⁰¹.

• Sosyal aksaklıkları işleyen terkibibent en önemli eseridir¹⁰².

• Bu esere Ziya Paşa, Muallim Naci gibi birçok şair tarafından nazire yazılmıştır¹⁰³.

• Eserleri:

  • Ruhi Divanı, Terkib-i Bent¹⁰⁴.

Taşlıcalı Yahya (?-1582)

• Mesnevileriyle tanınır, divan edebiyatında hamse sahibi sanatçılardandır¹⁰⁵.

• Eseri:

  • Şehzade Mustafa Mersiyesi (Terkibibent biçiminde yazılmıştır ve Kanuni Sultan Süleyman'ı ve Rüstem Paşa'yı hicvettiği ünlüdür.)¹⁰⁶.

17. Yüzyıl Divan Şairleri

Nef'î (1575-1633)

• Hicvin ve kasidenin en büyük şairidir¹⁰⁷.

• Sert kişiliği, onu çağının en büyük hicivcisi yapmıştır¹⁰⁸.

• Överken göklere çıkaran, yerince de yerin dibine batıran abartılı bir üslubu vardır¹⁰⁹.

• Sağlam bir tekniği, ağır bir dili, cesur bir söyleyişi vardır¹¹⁰.

• Eserleri:

  • Türkçe Divan, Farsça Divan¹¹¹.

  • Siham-ı Kaza (Kader Okları): Hicivlerini topladığı eseridir¹¹².

Nâbî (1642-1712)

• Divan şiirine öğretici (didaktik) bir boyut kazandırmıştır¹¹³.

• Atasözlerinden ve hikmetli sözlerden yararlanmıştır¹¹⁴.

• Toplumcu bir şair duyarlılığıyla çağın aksaklıklarını sade ve ince bir dille yermiştir¹¹⁵.

• Nâbî ekolü olarak da bilinen hikemî şiirin öncüsü ve en kuvvetli temsilcisi olmuştur¹¹⁶.

• Hakimâne (didaktik) gazelleri önemlidir¹¹⁷.

• Eserleri:

  • Türkçe Divan¹¹⁸.

  • Mesneviler: Hayriyye (dinî ve ahlaki öğütler), Hayrâbâd, Tuhfetül Harameyn¹¹⁹.

18. Yüzyıl Divan Şairleri

Nedîm (1680-1730)

• Lâle Devri'nin şairi olarak yaşamış ve yaşadıklarını şiirleştirmiştir¹²⁰.

• Dinî konulara hiç yer vermemiştir¹²¹.

• Yalın, açık, musikili ve akıcı bir dili vardır¹²².

• Gazel şairi olan Nedim şarkıda da en önemli isimdir¹²³.

• Divan edebiyatının katı kurallarının dışına çıkarak mahalleleşme cereyanını başlatmıştır¹²⁴.

• Hece ölçüsüyle bir türkü de yazmıştır¹²⁵.

• Eserleri:

  • Sahaifü'l Ahbar, Ayni Tarihi, Nedim Divanı¹²⁶.

Şeyh Galip (1757-1799)

• Divan edebiyatının son büyük üstadıdır¹²⁷.

• Sebk-i Hindî tarzının temsilcisidir¹²⁸.

• Dili süslü, musikili ve ağırdır¹²⁹.

• Hayal gücünün zenginliği ve hayallerinin özgünlüğüyle diğer divan şairlerinden ayrılır¹³⁰.

• Eseri:

  • Hüsn ü Aşk: Mesnevi türünün en başarılı örneklerinden biri sayılan, tasavvuf sembolleriyle örülü "alegorik" bir mesnevidir^131131131131.

19. Yüzyıl Divan Şairleri

Keçecizade İzzet Molla (1785-1829)

• Divan şiirinin Tanzimat'tan önceki son üstadıdır¹³².

• Nef'i, Nedim ve Şeyh Galib ve Fuzuli'nin etkileri görülür¹³³.

• Hece vezniyle bazı türküler de yazmıştır¹³⁴.

• Eserleri:

  • Mihnet-i Keşan, Gülşen-i Aşk (mesnevi)¹³⁵.

Enderunlu Vasıf (1759-1824)

• Halk söyleyişlerini hatta kadınlara özgü dili kullanmıştır¹³⁶.

• Mahalleleşme akımının temsilcilerindendir.

• İstanbul'un halk ağzıyla yazdığı birçok şarkısı bestelenmemiştir¹³⁷.

• Şiirleri teknik olarak kusurludur¹³⁸.

• Eseri:

Divan-ı Gülşen-i Efkar-ı Vasıf- Enderun