top of page

Edebiyat Terimleri Sözlüğü – N

NAKARAT Şiirlerde bendlerin sonunda tekrarlanan mısra veya mısralar. Bu bölüm, anlam bakımından her bendi şiirin ana duygusuna bağlar. Şiirin, nakarat bölümlerinde ifade olunan duygu ve düşünce etrafında gelişmesini sağlar. Nakarat, halk şiirinde bağlama veya kavuştak diye bilinir. Sözlü musiki eserlerinde aynı söz ve ezgi ile tekrar edilen bölüm de nakarattır.  NÂME Mektup, kitap, risâle, ferman gibi anlamlar taşıyan Farsça bir kelime. Eskiden kitap türü olarak çok kullanılmıştır. Kıyafetnâme, kâbnâme, Hamzanâme gibi. Resmi nitelikteki kağıt ve mektuplar da nâme diye bilinirdi.  NÂT Hazreti Muhammed’i övmek için yazılan şiirler.  NAZIM Dizelerden oluşan vezinli ve kafiyeli anlatım şekli. Kelime, “dizmek, ipliğe inci dizmek” anlamlarını taşır. Nazımda sadece anlam değil, seslerin musikisi de önemlidir. Akılda kolay kaldığı için ezberlenmesi istenen bilgilerin çoğu bu yolla ifade edilir. En küçük birim dizedir (mısra). Ayrıca beyit, kıta, bend gibi nazım birimleri de vardır. Şiirler de nazım şeklinde yazılır, ancak her nazım, şiir değildir.  NAZİRE Bir şairin şiirine başka bir şair tarafından aynı şekil, vezin, kafiye ve redifle yazılan şiir. Divan edebiyatı nazım türüdür. Kelime Arapça “eş, değer” anlamlarındaki nazir’den gelir. Nazire yazma, tanzir, tanzir etme diye anılır. Nazire geleneği Türk edebiyatına İran edebiyatından geçmiştir. İranlı şairler nazireye cevâb adını verirler. Alay ve şaka yollu yazılmış nazirelere tezhil veya hezl denir. Örnek:  Fuzûlî’nin gazeli  Hayret ey büt sûretin gördükte lâl eyler meni  Sûret-i hâlim gören sûret hayâl eyler meni  Mihr salmazsın mana rahm eylemezsin munca kim  Sâye tek sevdâ-yı zülfün pây-mâl eyler meni  Za’fı tâli mân-i tevfik olur her nice kim  İltifâtın ârzû-mend-i visâl eyler meni  Men gedâ şahâ yâr olmak yok ammâ neyleyem  Ârzû ser-geşte-i fikr-i muhâl eyler meni  Tir-i gamzen atma kim bağrım deler kanım döker  Akd-i zülfün açma kim âşüfte-hâl eyler meni  Dehr vakf etmiş meni nev-res civanlar aşkına  Her yeten meh-veş esîr-i hatt u hâl eyler meni  Ey Fuzûlî kılmazsam terk-i tarîk-i aşk kim  Bu fazilet dâhil-i ehl-i kemâl eyler meni  Fuzûlî Nedim’in Fuzuli’nin bu gazeline yazdığı nazire:  Bûs-ı la’lin şöyle sîr-âb-ı zulâl eyler beni  Kim gören âb-ı hâyât içmiş hayâl eyler beni  Şâire söz bulmağa minnet yok amma neyleyim  Âh kim hâyret seni gördükçe lâl eyler beni  Sevdiğim câm-ı meye hâcet nedir la’l-i lebin  Bir şeker handeyle mest-i bî mecât eyler beni  Bağda zülf ü ruhun andıkça bu kimdür deyü  Sünbül ü gül birbirinden sûal eyler beni  Nükhet-î zülfünle geldikçe nesîm-i nev-bâhar  Turra-i sünbül-sıfat âşüfte-hâl eyler beni  Nâ-tüvânım şöyle çeşmin hasetinden kim gehî  Sâye-i müjgân-ı âhü pây-mâl eyler beni  Gerdişin gördükçe sâkî-mülâyım meşrebin  Arzû ser-geşte-i fikr-i muhâl eyler beni  Hasret-i çeşminle ben hâk-i siyâh olsam dahi  Baht âhir sürme-i çeşm-i gazâl eyler beni  Güldürür ya ağlatır ya lütf eder yâhud itâb  Hâsılı neylerse ol ruhsâr-ı âl eyler beni  Arz-ı hâlim çok efendim hak-i pây devlete  Lütfun ammâ bî-niyâz-ı arz-ı hâl eyler beni  Ben kulun lâyık değildir aslına ammâ yine  İltifâtın ârzü mend-i visâl eyler beni  Gûyyâ bilmez efendim bende-i dîrinesin  Kim Nedîmâ bu mudur deyü suâl eyler beni  Nedîm


NESİR Duygu, düşünce ve hayallerin dilgilgisi kurallarına uygun cümleler içinde anlatılması şeklindeki edebi eser. Edebiyatın iki anlatım yolundan biridir. Diğeri nazımdır. Nesirde aklın kontrolü altında duygu, düşünce ve hayallere yer verilir. Nazımdan daha geç doğmuştur. Düşüncelerin fadesi için nazımdan çok daha zengin imkanlara sahiptir. Hikaye, roman, tiyatro, masal, hatırat, makale, sohbet, deneme, gezi yazısı, biyografi gibi edebiyat türlerinde hep nesir kullanılır. Nesrin en küçük birimi tek başına bir anlam ifade eden cümledir. Nesir, kullanılan üslûba göre sade nesir, orta nesir ve süslü nesir olmak üzere çeşitlere ayrılır. 


NİDA Divan edebiyatımızda bir sanat türü. Şairin korku, sevinç, şaşkınlık, acı, ızdırap, öfke gibi pekiştirilmiş, duygu ve düşüncelerini okuyucuya hissettirebilecek şekilde işlemesi. Çokluk “ey!, hey!, vay!” gibi ünlemlerle seslenilir. Tekrîr ve teşhis sanatlarıyla birlikte kullanılır. Örnek:

Ey mi’delerin zehr-i tekazası önünde Her zilleti bel’eyleyen efvâf kadide; Ey fazl-ı tabiatle en âmâde ve mün’im Bir fıtrata makrûn iken aç, âtıl ve âkim Her ni’meti, her fazlı, hep esbâb-ı rehâyı Gökten dilenen züll-ı tevekkül ki…

Mürâyî


Edebiyat Terimleri Sözlüğü – N

Comments


bottom of page