Roman Türü ve Yapı Unsurları

Yaşanmış ya da yaşanabilir olayları; yer, zaman, mekân ve kişi unsurlarıyla estetik biçimde anlatan yazı türüne roman denir. Roman; gerçek yaşamı yansıtmaya çalışırken anlatılan olay, çevre ve kişiler geniş ve ayrıntılı verilir. Ana olay etrafında küçük olaylar da bulunur. Romanın asıl kişisine başkahraman veya ana karakter denir.

Hikâye Türünden Farkı

Romanlar hikâye türünden; olay ve kişilere, tahlil ve tasvirlere, bir ana olay etrafında birçok küçük olaya yer verme bakımından ayrılır.

Plan

Romanlar; serim, düğüm, çözüm planıyla yazılır.

• Serim (Giriş): Bu bölümde olayın geçtiği mekân ve kişiler tanıtılır.

• Düğüm (Gelişme): Romanın bütün yönleriyle anlatıldığı en geniş bölümüdür.

• Çözüm (Sonuç): Merak unsurunun bir sonuca bağlanarak giderildiği bölümdür.

Dünya Edebiyatında Roman

• Roman türünün ilk örneklerini 15. yüzyılda Rabelais, Gargaunta ve Pentegruel adlı eserleriyle vermiştir.

• Günümüz romanına benzeyen ilk eser ise 16. yüzyılda Rönesans'tan sonra Giovanni Boccacio tarafından yazılan Dekameron’dur.

• Cervantes’in 16. yüzyılın sonlarına doğru yazdığı Don Kişot eseri, roman türünün ilk başarılı örneği kabul edilir.

Türk Edebiyatında Roman

• Tanzimat'tan önce roman türünün yerini mesneviler, halk ve meddah hikâyeleri, dinî ve destani hikâyeler tutmaktadır.

• Roman, Türk edebiyatına Tanzimat'la girmiştir.

• İlk olarak Yusuf Kâmil Paşa, Fransız yazar Fenelon'dan Telemaque (Telemak) adlı eseri çevirmiştir.

• Modern Türk romanının kurucusu ise Halit Ziya Uşaklıgil kabul edilir.

TÜRK EDEBİYATI ROMANINDA İLKLER 

• İlk roman çevirisi: Telemak / Yusuf Kâmil Paşa.

• İlk yerli roman: Taaşşuk-ı Talat ve Fitnat / Şemsettin Sami.

• İlk edebî roman: İntibah / Namık Kemal.

• İlk tarihî roman: Cezmi / Namık Kemal.

• İlk realist roman: Araba Sevdası / Recaizade Mahmut Ekrem.

• Batılı anlamda ilk realist ve modern roman: Mai ve Siyah / Halit Ziya Uşaklıgil.

• İlk Batılı tekniğe uygun roman: Aşk-ı Memnu / Halit Ziya Uşaklıgil.

• İlk köy romanı: Karabibik / Nabizâde Nazım.

• İlk psikolojik roman denemesi (ilk natüralist eser/tezli roman): Zehra / Nabizâde Nazım.

• İlk psikolojik roman (tahlil romanı): Eylül / Mehmet Rauf.

• İlk kadın romancımız ve ilk eseri: Muhadarat / Fatma Aliye Hanım.

• Millî Mücadele'yi doğrudan işleyen ilk roman: Ateşten Gömlek / Halide Edip Adıvar.

• İlk dış Türkleri konu alan roman: Gönül Hanım / Ahmet Hikmet Müftüoğlu.

• İlk iç monolog tarzı roman: Bir Düğün Gecesi / Adalet Ağaoğlu.

• İlk postmodern roman: Tutunamayanlar / Oğuz Atay.

• Ahmet Mithat Efendi'ye ait ilk roman denemeleri:

  • İlk macera romanları: Hasan Mellah, Hüseyin Fellah.

  • İlk gezi romanı: Acâib-i Alem.

  • İlk tarihî roman denemesi: Yeniçeriler.

  • İlk mektup roman denemesi: Felsefe-i Zenan.

  • İlk polisiye roman: Esrar-ı Cinayet.

    
    

ROMANIN YAPI UNSURLARI 

Romanın temel yapı unsurları; Olay Örgüsü, Kişiler, Mekân, Zaman ve Anlatıcı/Bakış Açısıdır.

1.OLAY ÖRGÜSÜ

Olayların, yazar tarafından kurgulanarak sunulmasıdır. Romanlar, temel bir olay etrafında gelişen ve iç içe geçmiş çok sayıda olaydan oluşur. Romanda anlatılan olaylar hayattan alınabileceği gibi tarihten, anılardan veya okunan kitaplardan da alınabilir.

2.KİŞİLER

Romanlarda olayları gerçekleştiren şahıslardır. Kişiler arasında başkarakter ve yardımcı karakterler bulunur; şahıslar ayrıntılı olarak tanıtılır. Roman kişileri "tip" ve "karakter" olarak karşımıza çıkar.

• Tip: Belli bir sınıfı ya da belli bir insan eğilimini temsil eder. Evrenseldir ve genel özelliklere sahipti. Bireysel olmaktan ziyade, başkalarında da bulunan ortak özellikleri en belirgin şekilde temsil eden şahıs veya şahıs grubudur.

• Karakter: Romanda olumlu, olumsuz yönleriyle verilen, belirli bir tip özelliği göstermeyen kişilerdir. Karakter kendine özgüdür, genel değildir. Kendine özgü özellikleriyle insanın iç çatışmaları ve çıkmazlarını verme görevini yüklenmiş roman şahıslarıdır.

  
  

3.ÇEVRE (MEKÂN-YER)

Romanlardaki kişilerin yaşadığı, olayların geçtiği yerdir. Çevre, okuyucuya betimleme yoluyla anlatılır. Romanda olayların geçtiği ve kişilerin yaşadığı yerler ayrıntılı şekilde verilir.

4.ZAMAN

Romanlarda zaman kavramı belirgindir; olaylar belirli bir zaman diliminde yaşanır.

• Klasik Romanda: Zaman, "geçmiş, şimdiki ve gelecek zaman" olmak üzere üç dilimde verilir.

• Çağdaş Romanda: Zamanlar arası geçiş yapılır ve iç içe değişik zaman dilimlerinden söz edilebilir. Bilinç akışı tekniğiyle zamanda geriye dönüşler veya ileriye gidişler olabilir.

5.ANLATICI VE BAKIŞ AÇISI

Romanda mutlaka bir anlatıcı vardır. Anlatıcı; okuyucu ile yazar arasında bağlantı sağlar ve anlatıcının tutumu, yazarın olaylara ve kişilere yaklaşımıdır. Anlatıcının yaklaşımı, kullanılan bakış açısına bağlı olarak olayları yönlendirir. Romanda birinci veya üçüncü kişi anlatıcı kullanılır. Anlatıcının konumuna ise "bakış açısı" denir.

Anlatmaya bağlı metinlerde "hâkim, kahraman ve gözlemci" bakış açısı kullanılır.

• Hâkim (İlahi / Tanrısal) Bakış Açısı: Genel olarak her şeyi bilendir. Yazar bu sayede her şeyi bilir, görür, tahmin eder, hatta gelecekten haber verir.

  
  

• Gözlemci (Müşahit / Objektif) Bakış Açısı: Anlatıcının olayları ve kahramanları bir kamera gibi anlatmasıdır. Sadece gözlemlediklerini aktarır, kişilerin iç dünyalarından bahsetmez; dolayısıyla tarafsız bir bakış açısıdır.

  
  

• Kahraman Bakış Açısı: Anlatıcının roman kahramanlarıyla özdeşleşmesi, dünyayı ve hayatı onların gözleriyle görmesi ve bakışıyla algılamasıdır. Birinci kişi anlatıcı kullanılır ve "ben" anlatım biçimi hâkimdir. (Örnek: Peyami Safa'nın Dokuzuncu Hariciye Koğuşu otobiyografik romandır ve bu özelliklere sahiptir).

  
  

ROMANLA İLGİLİ KAVRAMLAR

a) Konu: Edebiyat eserinde üzerinde durulan, ele alınıp işlenendir. Sözcüklere dönüştürülebilecek her şey konu olabilir. Konular sanatçıya has değildir; aynı konu farklı sanatçılar tarafından yüzyıllardır işlenebilmektedir (Aşk, ölüm, dostluk vb.).

b) Tema: Bir edebî eserde işlenen konunun anlamca ortaya koyduğu ana yönelim, yani asıl anlatılmak istenendir. Kısaca yazarın eseri yazma amacıdır.

c) Çatışma: Farklı düşünce yapısına, yaşayış tarzına veya farklı kişilik özelliklerine sahip olma, romanlarda çatışma olarak açıklanır. "Doğu-Batı, köylü-ağa, iyi-kötü, zengin-fakir" gibi karşılaştırmalar çatışmayı ortaya çıkarır. Romanlarda iç, dış, fiziksel ve doğa ile çatışma türleri görülebilir.

KONULARINA GÖRE ROMANLAR

1.Tarihî Roman

Tarihteki olay ya da kişileri konu alan romanlardır. Yazar, tarihî gerçekleri kendi hayal gücüyle zenginleştirerek anlatır. Anlatılanlar tarihî olaylara genellikle uygun olmalıdır. Tarihî roman, romantizm etkisindedir.

Dünya Edebiyatı Örnekleri: Walter Scott - Waverley (İlk örnek), Victor Hugo - Notre-Dame de Paris.

Türk Edebiyatı Örnekleri: Namık Kemal - Cezmi (İlk Batılı anlamdaki tarihî roman), Nihal Atsız - Bozkurtlar, Kemal Tahir - Devlet Ana.

2.Macera (Serüven) Romanı

Çevremizde sıkça rastlanmayan, esrarengiz olayları anlatan romanlardır. Kahramanlar çok hareketli, kurnaz, cesur ve kuvvetlidir.

Alt Türleri: Polisiye Roman (Agatha Christie - Nil'de Ölüm), Egzotik Roman (Piyer Loti - İzlanda Balıkçısı).

Dünya Edebiyatı Örnekleri: Daniel Defoe - Robinson Crusoe, Jules Verne - İki Sene Mektep Tatili.

Türk Edebiyatı Örnekleri: Ahmet Mithat Efendi - Hasan Mellah, Hüseyin Fellah, Peyami Safa - Cingöz Recai serisi.

3.Sosyal Roman

Toplumsal ve siyasi olayları, inançları, gelenek ve görenekleri eleştirel ve bilimsel açıdan ele alıp anlatan romanlardır.

Dünya Edebiyatı Örnekleri: Victor Hugo - Sefiller, Dostoyevski - Suç ve Ceza, Emile Zola - Meyhane.

Türk Edebiyatı Örnekleri: Namık Kemal - İntibah, Recaizade Mahmut Ekrem - Araba Sevdası.

• Çeşitleri:

  • Tezli Roman: Bilimsel verilerle bir olayı savunan romanlardır. (Yakup Kadri Karaosmanoğlu - Yaban).

  • Töre Romanı: Toplumdaki çeşitli inanç ve gelenekleri anlatan romanlardır. (Halide Edip Adıvar - Sinekli Bakkal).

  • Yergi Romanı: Tamamen eleştirisel bir yaklaşımla olayları sunan romanlardır. (Yaşar Kemal - İnce Memet serisi).

  • Mahallî Roman: Bir yerin yöresel özelliklerini anlatan romandır. (Fakir Baykurt - Yılanların Öcü).

4.Psikolojik Roman (Tahlil Romanı)

Dışardaki olaylardan çok, kahramanların iç dünyasını, ruh hâllerini ele alarak kişilerin toplumla ilişkilerini anlatan romanlardır.

Dünya Edebiyatı Örnekleri: Madame de la Fayette - La Princesse de Cleves (İlk örnek) Goethe - Genç Werther'in Acıları.

Türk Edebiyatı Örnekleri: Mehmet Rauf - Eylül (İlk psikolojik roman), Peyami Safa - Dokuzuncu Hariciye Koğuşu.

5.Otobiyografik Roman

Yazarın kendi yaşamını anlattığı romanlardır. (Peyami Safa'nın Dokuzuncu Hariciye Koğuşu bu türün örneklerindendir).

6.Bilimkurgu Romanı

Tahmine dayalı bir anlatım yolu benimsenir. Varsayımlara dayanır ve geleceğe ait öngörülerde bulunulur. Ütopya diyebileceğimiz durumlar yer alır. (Jules Verne - Ay'a Seyahat).

7.Fantastik Roman

Anlatılan olaylar tamamen hayal ürünüdür. Roman kahramanları olağanüstü özelliklere sahiptir. (J. R. R. Tolkien - Yüzüklerin Efendisi).

8.Nehir Roman

Bir kişinin, bir toplumun hayatındaki gelişmeleri ya da tarihî bir olayı birden fazla cilt hâlinde anlatan romanlardır. (Marcel Proust'un Kayıp Zamanın İzinde serisi, Ahmet Hamdi Tanpınar'ın Huzur, Kemal Tahir'in Esir Şehrin İnsanları).

9.Estetik/Popüler Roman

Belli biçim ve anlatım kaygıları ile yazılmış romanlardır. Yazarın okuyucuya bir şeyler öğretme amacı yoktur. (Gustave Flaubert estetik romanın en önemli yazarlarındandır).

EDEBÎ AKIMLARINA GÖRE ROMANLAR

1.Klasik Roman

Biçim kusursuzluğuna, akla ve sağduyuya dayanan romanlardır. (Fenelon'un Telemague adlı romanı bu türün örneklerindendir).

2.Romantik Roman

His ve hayal unsurlarının hâkim olduğu romanlardır. Yazar daha çok şahsi duygularını ve maceralarını anlatır. (Victor Hugo - Sefiller, Namık Kemal - İntibah bu roman türüne örnektir).

3.Realist (Gerçekçi) Roman

Gözlem, araştırmanın öne geçtiği, duygu ve hayallerin gösterilmediği romanlardır. Amaçları, gerçekleri canlı tablolar hâlinde, aslına sadık kalarak okuyucuya aktarmaktır. (Tolstoy - Savaş ve Barış, Halit Ziya - Mai ve Siyah realist akımın etkisinde yazılmıştır).

4.Natüralist (Doğalcı) Roman

Natüralist romancılar, toplumu âdeta bir laboratuvar olarak düşünürler. Eserlerini ilmî verilere, biyoloji ve sosyolojinin kanunlarına bağlı kalarak kaleme alırlar. (Emile Zola - Meyhane natüralist romana örnektir).

5.Diğer Roman Türleri

Postmodern roman, modern roman, izlenimci roman, dışavurumcu roman, sürrealist roman gibi romanlar edebî akımların alt başlığında incelenebilir.

Roman Türü ve Yapı Unsurları