Tarihsel Süreçte Ortaya Çıkışlarına Göre Rehberlik Modelleri
Uzman Öğretmenlik Eğitim Programı ve Başöğretmenlik Eğitim Programı: Özel Eğitim ve Rehberlik - Tarihsel Süreçte Ortaya Çıkışlarına Göre Rehberlik Modelleri
Parsonian Model: 1908 Frank Parsons
İlk rehberlik modelidir. Dünyadaki ilk rehberlik çalışmaları olarak Parsons’ın çalışmaları kabul edilir.
Parsons “Boston Meslek Bürosu”nu açarak iş arayanların niteliklerini, yeteneklerini ve ilgilerini tespit ederek onlara en uygun olan işe yerleşmelerine yardımcı olmuştur.
Bu modelde Rehberlik Hizmetleri = Mesleğe Yöneltme’dir. Meslekirehberliği 3 aşamada gerçekleştirmiştir.
Bireyi tanıma
Çeşitli işlerin gerektirdiği niteliklerive sağladığı olanakları belirleme
Bireylerle,onlara uygun olan işlerineşleştirilmesini sağlama.
Parsons’ın bu modeli ileride ortaya çıkacak olan klinik yaklaşım modelinin temelini oluşturmaktadır.
Eğitim Süreci ile Kaynaştırılmış Rehberlik Modeli: Brewer
Parsonian model, kişilere tam da işe yerleşecekleri sırada verilen hizmetlerden oluştuğu için geç kalınmış bir hizmet olarak görülmekteydi. Bunun içinde rehberlik hizmetlerinin, eğitim süreci içerisinde de verilmesi gerektiği anlaşıldı.
Brewer, rehberlik çalışmalarını eğitime taşıdı ve ağırlıklı olarak bilgi verme hizmeti üzerinde durdu.
Rehberlik hizmetleri artık eğitimde de verildiği için, öğrenciler gerçek çalışma koşullarından da haberdar oluyordu.
Brewer’a göre rehberlik ile eğitim özdeşleştirilmeli ve kaynaştırılmalıdır. Rehberlik hizmetleri, eğitimin ayrılmaz bir parçası olmalıdır. Eğitimin ve rehberliğin amaçları, yöntemleri ve sonuçları aynıdır.
Rehberlik hizmetleri sınıf içinde yapılmalıdır.
Bunun içinde “grup rehberliği” ve “bilgi verme” hizmeti ön plana çıkmıştır.
Grup rehberliğine ağırlık verildiği için bireysel farklılıklar çok fazla dikkate alınmamıştır ve bu yüzden de çok eleştirilmiştir. Günümüzdeki “rehberlik saati” uygulamaları bu model ile başlamıştır.
Meslekleri tanıtma, boş zamanları değerlendirme, sağlık, okula alıştırma (oryantasyon), okul kuralları hakkında bilgi verme, sosyal ilişkiler konusunda olumlu tutum ve beceriler geliştirme gibi hizmetler verilebilir.
Bu modelde rehberliğin amacı; bireye, okul ve okul dışında, toplum yaşamına uyum sağlaması için gerekli olan bilgi ve becerileri kazandırmaktır.
Klinik Yaklaşım Modeli (Özellik - Faktör Kuramı): Williamson, Paterson, Darley
Brewer bireysel farklılıkları dikkate almıyordu. Ancak zaman içinde bireysel farklılıkların önemi daha iyi anlaşıldı ve eğitim birey merkezli (bireyselleşmiş) hale geldi. Öğrencilerin yetenekleri, ilgileri ve bireysel ihtiyaçları ön plana çıktı.
Klinik yaklaşımda amaç; bireysel farklılıkların anlaşılması ve bireysel ihtiyaçların karşılanmasıdır. Bu yüzden klinik yaklaşımda bireylerin ayrıntılı olarak incelenmesine önem verilir.
Parsonian modelde de benzer bir durum söz konusudur ve bireylerin incelenmesi vardır. Zaten klinik model, Parsonian modelinin daha da geliştirilmiş halidir.
Faktör; etki eden demektir ve bu modelde bireyin özelliklerinin oluşmasına etki eden sebepler belirlenmeye çalışılır. Williamson’a göre, bireylerin sorunlarını çözmek için öncelikle sorunların ortaya çıkış nedenlerini bulmak gerekir. Bu amaçla da testler, gözlemler vb. dışsal teknikler (psikometrik araçlar) kullanılır.
Danışmanlar, danışmanlık sürecinde aktif rol oynar ve tavsiyelerde bulunur. Bu da danışanın danışmana bağımlı hale gelmesine neden olur.
Bireyi tanımak için sadece dışsal tekniklerin kullanılması ve danışmanın tavsiyelerde bulunması klinik yaklaşımın eleştirilen yönleridir. Çünkü bireyi bütün halinde tanımak gerekir.
Dışsal teknikler bireyin sadece belirli özelliklerinin tespit edilmesini sağlar. Bu da bireyi tanımak için yeterli değildir.
Klinik yaklaşım bugün hala kullanılmakta olan birçok ölçme aracının geliştirilmesine ve toplu dosya sisteminin oluşmasına katkı sağlamıştır.
Karar Vermeye Yardımcı Rehberlik Modeli: Katz, Tiedeman, Jones
Bireylerin eğitselve mesleki seçimlerinde ihtiyaç duydukları bilgiyi sağlamak ve karar vermelerine yardımcı olmak amacıyla ortaya çıkan bir anlayıştır.
Demokratikanlayışın eğitimde benimsenmesi; bireylerin sık sık kendileriyle ilgili kararlar vermelerini gerekli kıldı. Katz ve Jones’a göre, karar vermekte zorlanan bireyler rehberliğe başvururlar.
Bu tür bireylere öncelikli olarak verilmesi gereken hizmet, bireyin amacını belirlemesine ve kendini tanımasına yardımcı olmaktır. Sonrasında da, belirlenen amaca ulaşmak için gerekli olan araçları ve yolları belirlemek gerekecektir.
Bu amaçları belirlerken ve bireylere yardımcı olurken, o bireylerin sahip olduğu değerler de dikkate alınmalıdır.
Gelişimsel Rehberlik Modeli:
Gelişim psikolojisindeki çalışmalar, gelişim dönemlerinin önemini ve her dönemin kendine özgü özellikleri olduğunu ortaya koymuştur. Gelişimsel rehberlik, bireylerin gelişim görevlerine, sorunlarına ve özelliklerine yönelik olarak yürütülen bir hizmettir. PDR hizmetlerinin sadece eğitim ya da meslek seçimi ile sınırlandırılmasına tepki olarak ortaya çıkmıştır.
Günümüzde de hala bu anlayışa göre hizmet verilmektedir.
Amaç; bireylerin tüm yönleriyle bir bütün olarak gelişimini saplamaktır (tümel gelişim). Bireyler içinde bulundukları gelişim dönemlerine göre ele alınmalıdır.
Bireylerin farklı gelişim dönemlerinde kazanmaları gereken gelişim görevlerine (ödevlerine) ve karşılaştıkları gelişim sorunlarının çözümlerine yardımcı olunur.
Gelişimsel rehberlik anlayışı bireyi bir gelişme süreci içinde gördüğü için, gözlenen davranışların kalıcı olmadığını, belli bir gelişim basamağına özgü olabileceğini, değişebileceğini kabul eder ve dört temel üzerinde yapılandırılır;
Gelişimin ilkeleri,
Gelişimin belirleyicisi (kalıtım, çevre ve zaman),
Gelişim dönemve görevleri,
Gelişim ihtiyaçları.
Gelişimselrehberlik hizmetlerinin özellikleri;
Bireylerin ilgi ve yeteneklerine göre eğitim hizmetlerinden en üst düzeyde yararlanmalarına yardımcı olunur,
Öğrencilerin kapasitelerini geliştirmelerine yardımcı olunur,
Öğrencilerin benlik algılarının ve özgüvenlerinin güçlenmesine yardımcı olunur,
Bireylerin gelişim dönemlerinin özelliklerini kazanmalarına yardımcı olunur,
Öğretim süresi boyunca süreklilik (süreç) arz eder.
Kapsamlı PDR Modeli
Gelişimsel rehberlik anlayışının uygulamaya konulmuş halidir.
Günümüzdeki PDR hizmetleri öğrencilerin okul veya okul dışında (her yeri kapsayacak şekilde) ihtiyaç duyabilecekleri becerileri kazanmalarına yardımcı olur.
İyileştirici, kriz yönelimli ve önleyici rehberlik anlayışlarının bütünleştirilmesine dayalıdır.
Gelişimsel rehberlik anlayışına dayanır.
Kavramsal düzeyde yapılandırmacı yaklaşımdan yararlanır.
Okul rehberlik programının kendisi değilbir parçasıdır.
Okullardaki tüm öğrencilerin yararlanabilmeleri ve geleceğe hazırlanabilmeleri için hazırlanmıştır.
Rehberlik çalışmaları okullardaki öğretim programlarından ayrıştırılmış değil onlarla bağlantılı ve etkileşim halindedir.
Rehberlik programları okul öncesinden 12. sınıfın sonuna kadar olan tüm öğrencilerin ihtiyaçları dikkate alınarak hazırlanmıştır.
Programın içeriğinde, öğrencilerin kazanmaları istenilen yeterlilikler vardır. Bu yeterlilikler; eğitsel, mesleki ve kişisel alanlardandır.
Yeterlilikler belirlenirken her öğrencinin sınıf düzeyi dikkate alınmaktadır.
Psikolojik danışmanın görevi ve rolünden çok; hazırlanan programın “içeriği” ve öğrencilerin kazanması istenilen “hedefler” üzerinde durulur.
İşbirlikçi ilkesi ön plandadır, rehberlik çalışmaları esnekbir yapıdadır ve öğrenci merkezlidir.
Planlanan sınıf etkinliklerinden öncelikle rehber öğretmenler sorumludur. Okul rehber öğretmeni sadece özel bilgi ve beceri gerektiren durumlarda devreye girer.
Yeterlilik alanlarına ilişkin kazanımların sınıf düzeyinde “grupetkinlikleri” ile “rehberlik saatinde” gerçekleştirilmesi “sınıf rehber öğretmeni”nin sorumluluğundadır.
Ülkemizde 2006-2007 eğitim öğretim yılından itibaren T.T.K. kararı ile “İlköğretim ve Ortaöğretim Kurumları Sınıf Rehberlik Programı” uygulamaya konmuştur. Böylece Kapsamlı PDR Program Modelinin içeriği, yeterlilik alanları, kazanımları, etkinlikleri ve görevli olan kişileri belirtilmiştir.
SınıfRehberlik Programınınyeterlilik alanlarışunlardır:
Okula veçevreye uyum, kendini kabul, sosyal ilişkiler, eğitsel başarı, eğitsel ve mesleki gelişim, güvenli ve sağlıklı hayat, toplum ve aile.
Okul PDR Hizmetleri Modeli
Yeni sınıf rehberlik programı ile birlikte çerçeve programlarda da yeni bir düzenleme yapılmıştır. Kapsamlı PDR Modelini temel alan bir model daha oluşturuldu. Bu Okul PDR Hizmetleri Modelidir.
Bu modelle birlikte “İlköğretim ve Ortaöğretim Kurumları Sınıf Rehberlik Programı” ve “Grup Rehberliği” çalışmaları detaylandırıldı.
Okul PDRHizmetleri Modeli dört üzerine kurulmuştur.
Rehberlik Müfredatı / Grup Rehberliği
Bireysel Planlama
Müdahale Hizmetleri
Sistem Desteği (Program Geliştirme, Araştırma, Müşavirlik ve Profesyonel Gelişim)
RehberlikMüfredatı /Grup Rehberliği:
Öğrencilerin kazanması gereken yeterliliklerden ve bu yeterliliklere ulaşmalarını sağlayacak etkinliklerden oluşur. Belirlenen etkinlikler yapılandırılmış sınıf içi etkinlikler şeklinde düzenlenir ve grup rehberliğiyle sunulur.
Okul öncesinden başlayıp ortaöğretimin (lisenin) son sınıfına kadar öğrencilerin gelişimlerini dikkate alarak düzenli ve ardışık şekilde hazırlanmıştır.
Program uygulamaya konulurken; belirlenen hedefler değiştirilmemeli ve işleniş sırası dikkate alınmalıdır. Eğer bir değişiklik yapılması gerekirse bunu okul rehber öğretmeni veya RAM’dan görevlendirilen bir psikolojik danışman belirlemelidir. Hedeflerin gerçekleşmesi için yapılacak olan etkinlikler MEB tarafından yayınlanacak olan etkinlikler kitabında belirtilecektir.
Okulun veya sınıfın özellikleri doğrultusunda yapılacak etkinlikler değiştirilebilir (esneklik). Programda belirlenen sınıf etkinliklerinin yürütülmesinden sınıf rehber öğretmenleri sorumludur.
Eskiden okul rehber öğretmenleri, okul rehberlik programını hazırlayarak sınıf rehber öğretmenlerine veriyor; sınıf rehber öğretmenleri de okul rehberlik programını dikkate alarak kendi sınıflarının rehberlik programını hazırlıyorlardı. Kapsamlı PDR Program Modelinin uygulanmasından sonra Okul PDR Hizmetlerindeki bu durumda değişmiş oldu.
Artıksınıf rehber öğretmeninin hangi haftarehberlik saatinde hangi konuyu hangi etkinliklerle işleyeceği açıkça belirtilmiştir.
Bireysel Planlama
Rehberlik etkinlikleri tüm öğrencilere yöneliktir.
Öğrencilerin kendi gelişimlerini anlayıp kontrol edebilmeleri amaçlanır.
Öğrencilerin kendi eğitsel ve mesleki geleceklerini sağlıklı bir şekilde belirlemelerine yardımcı olunur. Bunun yapılabilmesi için de, bireyi tanıma, bilgi verme, yerleştirme ve izleme hizmetleri ön plana çıkar.
Bireysel planlamada yapılabilecek etkinlikler; bireysel görüşme, test veya ölçeklerin uygulanıp sonuçları hakkında öğrenciye bilgi verilmesi vb.
Müdahale Hizmetleri
Öğrencilerin problemleriyle ve acil ihtiyaçlarıyla ilgilenilir.
Problemin durumuna göre bireysel veya grup rehberliği (psikolojik danışma) yapılabilir. Konsültasyon (müşavirlik) veya akran danışmanlığı gibi hizmetler verilebilir.
Okulda çözülemeyecek düzeyde büyük sorunları olan öğrenciler okul rehber öğretmeni tarafından farklı kurumlara sevk edilebilir. Müdahale hizmetleri kapsamına giren sorunlardan bazıları; akran baskısı, çatışmalar, sosyal ilişki sorunları, kimlik kazanma sorunu, yas / yakınlardanbirinin kaybı, intihar, şiddete maruz kalma, alkol bağımlılığı, sınav kaygısı, okuldan kaçma, düşük motivasyon, okul başarısızlığı vb.
Bireysel veya grupla psikolojik danışma hizmeti okul rehber öğretmeninin (psikolojik danışmanın) görevidir.
Sistem Desteği (Program Geliştirme, Araştırma, Müşavirlik ve Profesyonel Gelişim)
Sistem desteği; diğer üç unsurun etkin şekilde kullanılabilmesi için gerekli olan program ve personele yönelik olan desteği kapsar.
Okul PDR Hizmetlerinin sağlıklı şekilde yürütülebilmesi ve verimliliğin sağlanabilmesi için sistem desteğinin sürekli olarak ve etkili bir şekilde kullanılması gerekir.
Sistem desteğindeki etkinlikler; psikolojik danışmanlık ve rehberlik programının planlanması, hazırlanması, uygulanması ve değerlendirilmesine yönelik etkinliklerdir.
Psikolojik danışmanların mesleki bilgi ve becerilerini sürekli olarak geliştirmeleri istenir.
Bu gelişimin sağlanması için de toplantı, sempozyum, ve kongre gibi bilimsel etkinliklere katılmaları gerekir. Velilere, öğretmenlere ve yöneticilere müşavirlik hizmetleri sunulabilir.
Sistem desteği; profesyonel gelişim, personel veçevreyle ilişkiler, müşavirlik (konsültasyon), kurullar ve toplumla ilişkiler, programın yönetimi ve yürütülmesi ve arge çalışmalarından oluşur.