Yüklem ve Yüklemin Özellikleri
Cümlede yargı bildiren kelime veya kelime gruplarına yüklem denir. Yüklem cümlenin temel öğesi olduğu için yüklemi olmayan cümle yoktur. Cümlede öğeleri bulabilmek için sorulan soruların hepsi yükleme sorulur. Cümlede, çekimlenmiş fiiller veya ek-fiil almış bütün isim veyahut isim soylu (zamir, sıfat, edat, fiilimsi...) kelimeler yüklem olarak kullanılabilir.
** Yüklem, cümlede genellikle sonda bulunur. Ama devrik cümlelerde başta veya ortada bulunabilir.
Örnek: Evimin duvarlarını doğa manzaraları süsler. (88öys) - Yüklem fiil
Babamın çarşıda böyle küçük bir dükkânı vardı. (88öys) - Yüklem isim
Daha deniz görmemiş bir, çoban çocuğuyum. - Yüklem isim tamlaması
Şimdi de hiç tanımadığı birisine abayı yakmış. - Yüklem deyim
Sonbaharın kışa döndüğü az esintili bir gündü. - Cümle baştan sona yüklem
Biçim bakımından yüklemler:
1. Yinelenmiş Yüklemler: Yüklemi oluşturan kelimelerin tekrar edilmesiyle oluşan yüklemlerdir.
Örnek: Akşamdan sabaha kadar olmuştur olmuş.
Seni sabahın bu vaktinde rahatsız eden İbrahim’dir İbrahim.
2. İkilemelerin Oluşturduğu Yüklemler: İkileme gruplarının oluşturduğu yüklemlerdir.
Örnek: Bu sabah öğrenciler kıpır kıpır.
Polise anlattıkları yalan yanlıştı.
Zavallı hasta acısından inim inim inliyordu.
3. Pekiştirilmiş Yüklemler: Yüklemi oluşturan kelimelerde “de – mi ” edatları veya pekiştirme ekleri kullanılır.
Örnek: Çocuğun gözleri hayretten büyüdü de büyüdü.
Çocuğa aldığı elbise güzel mi güzel.
Uykusuzluktan gözleri mosmordu.
4. Ortak Yüklemler: Sıralı cümlelerde kullanılır.
Örnek: Ağacı kurt, insanı dert yer.
Halil İbrahim memleketine, diğerleri İstanbul’a gidiyor.
** Not: Cümlenin yüklemi anlam bakımından da cümleyi olumlu, olumsuz ve soru biçiminde niteler.
Örnek:
Mağazadan aldığı elbiseyi düğüne giderken giymeyi düşünüyordu. (olumlu c.) Mağazadan aldığı elbiseyi düğüne giderken giymeyi düşünmüyordu. (olumsuz c.)Mağazadan aldığı elbiseyi düğüne giderken giymeyi düşünmüyor mu?(olumsuz soru c.)
** Not: Cümlenin yüklemi isim ve isim soylu bir kelime ise o cümle isim cümlesi, değilse fiil cümlesidir.
Örnek: Çarşıdan kendime bir gömlek aldım. (yüklem fiil olduğu için fiil cümlesi)
Yüzleri tanınmayacak bir haldedir. (yüklem isim olduğu için isim cümlesi)
** Not: Cümlenin yüklemi sondaysa cümle kurallı; sonda değilse cümle devrik cümledir.
Örnek:
Yol almalı insanoğlu sevdaya düşünce. (Yüklem başta olduğu için devrik cümledir.) Çarşıdan dün beşte geldim. (Yüklem sonda olduğu için kurallı cümledir.)