Ekim Ayı Edebiyat Ajandası
1 EKİM 1928: Türkçe Gazete’nin ilk sayısı çıktı. Özelliği, tamamen “yeni harfler”le basılmasıydı. 1950: Faik Âli Ozansoy öldü. Halit Fahri Ozansoy’la bir akrabalığı yoktu ama “Batarya ve Ateş muharriri” Süleyman Nazif’in kardeşiydi. Mülkiye’de öğrenciyken Servetifünuncuların arasına katılmış, bir ara da Fecriati topluluğuna başkanlık etmişti.
2 EKİM 1904: Graham Greene doğdu.
3 EKİM 1900: Thomas Wolfe doğdu. Şöyle yakınacaktı: “İstemediğiniz kadar yatacak kadın bulabilirim; benim için asıl bulması zor olan, daktilo bilen ve yazdıklarımı okuyacak bir kadın.”
4 EKİM 1910: Cahit Sıtkı Tarancı doğdu. 1936: İoanna Kuçuradi doğdu.
5 EKİM 1713: Denis Diderot doğdu. 1936: Çek oyun yazarı (sonradan cumhurbaşkanı) Vaclav Havel doğdu.
6 EKİM 1657: Kâtip Çelebi öldü. 1968: Sabri Esat Siyavuşgil öldü. Değerbilir okurlar için, Hugo’nun Hernani’sini eşsiz bir ustalıkla çeviren Cemil Meriç’in bile kıskandığı Cyrano de Bergerac çevirisiyle yaşıyor.
7 EKİM 1571: Cervantes, Lepanto (İnebahtı) Deniz Savaşı’da iki kez göğsünden, bir kez de sol elinden yaralandı. 1849: Edgar Allan Poe, Baltimore’da bir hastanede 40 yaşında öldü. Son sözleri “Rabbim, ruhuma yardım et!” oldu. Mezartaşında “Dedi Kuzgun: Hiçbir zaman” yazıyor. 1932: F. Scott Fitzgerald’ın karısı Zelda’nın tek romanı Beni Valsten Koru yayımlandı ve çok az satıldı.
8 EKİM 1754: Henry Fielding öldü.
9 EKİM 1989: Yusuf Atılgan öldü.
10 EKİM 1896: The Times gazetesinin kitap eki The Times Literary Supplement’ın ilk sayısı çıktı.
11 EKİM 1963: Jean Cocteau öldü: Ömür boyu can dostu, sevgili “Madame Piaf”ının ölümünden bir iki saat sonra. 1985: Metin Eloğlu öldü.
12 EKİM 1924: Anatole France, Nobel Edebiyat Ödülü’nü aldıktan üç yıl sonra öldü. Hugo’dan sonra bir yazar için düzenlenen ilk ulusal cenaze töreni onunkiydi.
13 EKİM 1956: Cahit Sıtkı Tarancı öldü. Ataç, Günce’sine şunları yazdı: “TARANCI.- Ne iyi çocuktu! … Yırları yarına da kalacak mı? Büğünden kimse kestiremez onu. Kalsın kalmasın, bize, büğün yaşamakta olanlara güzel tatlar sağladı o yırlar, gönlümüzde yankıları var. Öldü Cahit Sıtkı Tarancı, bir kişi değil artık, sayrılar evinde yatan bir kişi değil, yırlarıyle içimizi ışıtan, bize bizi anlatan, kimi tatlı tatlı, kimi de üzünçle gülümseyen bir anı oldu. Uzun sürmese de ‘ölümsüzlük’ budur işte.” 1973: Halikarnas Balıkçısı öldü. 1987: Nilgün Marmara intihar etti.
14 EKİM 1888: Katherine Mansfield doğdu. 1969: “Sutüven” şairi Mustafa Seyit Sutüven öldü. Cemal Süreya’nın yerinde saptamasıyla “ilk şiirine yenilmiş bir şair”di. 1999: Fakirt Baykurt Almanya’da öldü.
15 EKİM 1844: Nietzsche doğdu.
1928: Yusuf Ziya (Ortaç) Meşale dergisini kapattı. Böylece, birkaç ay önce bu dergide başlayan ve yedi genç şairin ortak kitabı Yedi Meşale ile süren “Yedi Meşaleciler” akımı da sona ermiş oldu. 1958: Asaf Hâlet Çelebi öldü.
16 EKİM 1854: Oscar Wilde (Fingal O’Flahertie Wills) doğdu.
17 EKİM: 1827: Thomas Carlyle, Jane Welsh ile evlendi. Gelin, Leigh Hunt’ın “Jenny”siydi: “… Söyle yorgunluğumu, mahzunluğumu söyle,/ Sağlık ve zenginliğin beni terk ettiğini, / Söyle yaşlandığımı, ama şunu da ekle: / Jenny öptü beni!” (S.Ö.)
18 EKİM 1859: Henri Bergson doğdu. 1949: Enis Behiç Koryürek öldü. 1957: Gazeteci ve yazar Hüseyin Cahit Yalçın öldü. Edebî Hatıralar’da (1935) Tevfik Fikret ve Servet-i Fünun çevresini anlatmıştı. 1985: Sabri Altınel öldü.
19 EKİM 1745: Gulliver’in Gezileri’nin yazarı Jonathan Swift, son yolculuğuna çıktı. 1996: Kemalettin Tuğcu öldü. Yazdığı romanlar yazınsal bir değer taşımıyordu belki; ama birkaç kuşağın okuma alışkanlığının temelini oluşturdular.
20 EKİM 1854: Rimbaud doğdu. 21 EKİM 1772: Samuel Taylor Coleridge doğdu. Borges’in “çok az örneği bulunan onirik esin şiirlerinden biri” dediği “Kubilay Han”ı yazacaktı. 1860: Agâh Efendi’nin Tercüman-ı Ahval gazetesinin ilk sayısı çıktı. 1971: Neruda, Nobel Edebiyat Ödülü’nü aldı.
22 EKİM 1915: İngiliz gazetesi Star’da, D.H. Lawrence’ın birkaç gün önce Methuen’den çıkan ve 1857 tarihli bir yasaya dayanarak toplatılıp yok edilen Gökkuşağı romanı üzerine bir yazı yayımlandı. Yazıda, bu yılın Bloomgünü’nde (16 Haziran) kaybettiğimiz Mîna Urgan’ın D.H. Lawrence’ta (YKY, 1997) aktardığına göre, “bu romanın ulusal sağlık açısından bulaşıcı hastalıklardan bile daha tehlikeli olduğu, savaş rüzgârları eserken,The Rainbow gibi bir romanın yazılmasının bir rezalet sayılması gerektiği” öne sürülüyordu; yayınevinin yöneticisi, “kitabı dikkatle okumadan bastıklarına pişman olduğunu, okuyuculardan özür dilediğini” söyledi. 1919: Doris Lessing, İran’ın Kirman kentinde doğdu.
23 EKİM 1817: Fransız gramerci, ansiklopedist ve sözlükçü Pierre Larousse doğdu.
24 EKİM 1969: “Milli Şair” Behçet Kemal Çağlar, kalp krizi geçirdi ve Cerrahpaşa Hastanesi’ne kaldırıldı. O gece öldü.
25 EKİM 1400: Geoffrey Chaucer olasılıkla vebadan öldü ve Westminster Katedrali’nin mezarlığına gömülen ilk şair oldu. 1924: Ziya Gökalp öldü.
26 EKİM 1880: Mark Twain, Connecticut’ın Hartford kentinde bir konuşma yaptı: “Hakitati söylemedikleri sürece, muarızlarımın benim için ne dediği umurumda değil.”
27 EKİM 1914: Dylan Thomas doğdu.
28 EKİM 1704: John Locke öldü.
1978: Agâh Sırrı Levend öldü.
29 EKİM 1783: Ansiklopedi yazarı D’Alembert öldü. 1789: “Muhayyelat yazarı” Aziz Efendi öldü. 1949: İbrahim Alaattin Gövsa öldü. 1980: Cemil Meriç, Jurnal’ine Orhan Veli için şunları yazdı: “Nasrettin Hoca masallarını beğenerek okudum. Fransızca bilse La Fontaine’in fable’lerinde daha başarılı olabilirdi. Zavallı Orhan! Bir yanı ile şairdi, kelimenin büyüsüne inanmıştı. Minnacık bir şair…” 1935: Füruzan doğdu.
30 EKİM 1871: Paul Valéry doğdu. 1938: “… Saat 20:00’de Merihliler New Jersey’e ayak bastı – bu söz onlar için yeniydi: toprağa ilk kez değiyorlardı. Sakin ve serin bir sonbahar gecesiydi ve Merihliler saldırı sonunda sadece New York’u değil ülkenin geri kalanını da ele geçirdiler. Güçlü CBS radyo şebekesi tamamen ellerindeydi; başlarında da Orson adında genç bir yüzbaşı vardı. Merihlilerin -tıpkı Rönesans ressamları gibi- soyadları olmadığı için o da sadece Orson’du. … Birkaç dakika önce, saat başında, bir anons spikeri şöyle demişti: ‘Columbia Broadcasting System ve bağlı istasyonları, Orson Welles ve Mercury Theater’ı H.G. Wells’in “Dünyalar Savaşı” adlı eserinde sunar.’ … Yayın sona erdiğinde radyo istasyonu polislerle çevrildi, radyoya yüzlerce telefon geldi, insanlar stüdyo çıkışlarında toplandılar, hatta H.G. Wells bir protesto telgrafı çekti. …” (Guillermo Cabrera Infante, Orson Welles: Bir Amerikan Mitosu) 1994: Halkbilimci ve şair Oğuz Tansel öldü.
31 EKİM 1795: John Keats doğdu. 1913: Geleceğin tarihçileri Will ve Ariel Durant evlendiler. Damat 31, gelin 15 yaşındaydı. 1931: Berna Moran öldü.