Halk Tiyatrosu
İnsanlıkla yaşıt olan oyun bugün bile bütün toplumlarda görülebilir. Halkın eğlenme, öğrenme vb. gereksinimleri yine kendi içinden çıkardığı oyunlarla giderilmeye çalışılmıştır.
Gelenekselleşmiş olan halk seyirlik oyunları yüzyıllarla tanımlanabilecek bir zaman dilimini içermektedir. Kuşaktan kuşağa aktarım sonucu bazı değişimlere, kayıplara uğrasa da halka özgü olan yanını hep korumuştur. Gerek kullanılan dil, gerek eleştiri anlayışı, gerekse eğlendirirken eğitmesi halk kültürünü yansıtır. Halk seyirlikleri çağdaş sanatların da yararlandığı önemli bir kaynak olma özelliğini korumaktadır.
Bütün ülkelerde olduğu gibi Türkiye’de de geleneksel halk seyirlik oyunları, halk yazınının önemli bir dalını oluşturmaktadır. Bu ünitede de Türk halk yazınının bir bölümü olan geleneksel halk seyirlik oyunları ile ilgili kısa bilgiler verilmiştir.
Geleneksel seyirlik oyunlarımız, bir sonraki kuşaklara aktarıldıkça yaşamayı sürdürecektir.
Seyirlik oyunlarda taklit en önemli özellik olarak yansır. Çatışma ve kişileştirme taklitle sağlanır. Sözlü veya sözsüz oyunlarda bir eylemin veya rolün taklidi söz konusudur. İlkinde eylem olarak olay dizisi, ikincisinde ise insan, hayvan, bitki ve cansız nesneler taklit edilir. Bir başka özellik ise sözlü oyunların belli bir metne bağlı olmadan doğaçtan oluşturulmasıdır.
Geleneksel Türk tiyatrosunun en az bilinen dallarından biri Kukla’dır. Geçmişi çok eskilere dayanmakla birlikte 16.yy’de Türkler tarafından kullanıldığı öne sürülmektedir. Türk kuklasındaki kişiler, Karagöz veya Ortaoyunu’ndakiler gibi belirgin özelliklere sahip değildirler. Kukla oyunlarında Karagöz’le Ortaoyunu’ndan alınmış konuları ya da halk efsaneleri, aşk hikayeleri vb. konuları işlenir.
Sözlü halk yazınının en önemli yanlarından biri de öykü anlatmadır. Özellikle doğu ülkelerinde görülmekle birlikte bütün dünyada raslanabilir. Türk seyirlikleri arasında yer alan Meddah da bunlardan biridir. Amaç, Karagöz ve Ortaoyunu’ndan ayrı olarak hep güldürmek değildir, izleyicide merak, acıma, korku gibi duygular da uyandırılır. Meddahlar izleyiciyi meraklandırmayı, ilgilerini ayakta tutmayı çok iyi bilirler. Günümüz tiyatrosunun da bazen başvurduğu bir yöntem olan anlatı bir bakıma çağdaş meddahlıktır. Zaman zaman geleneksel biçimiyle sunularak yeni öyküler anlatılmakta ve güncel bir boyut kazandırılmaya çalışılmaktadır.
Seyirlik oyunların en önemlilerinden biri de Ortaoyunu’dur. Ortada oynanan oyun anlamına gelir. Bu biçimdeki oynanışa değişik ülkelerde de raslanır. Oyun alanları genellikle açık havada oluşturulur. Ortaoyununda dekordan çok giysiye önem verilir. Baş kişileri aynı zamada oyunun düzenleyicisi olan Pişekar ile oyunun baş güldürücü tipi Kavuklu’dur.
Karagöz oyunu ise baş oyuncularından Karagöz’ün adıyla anılan bir gölge oyunudur. Oyunun diğer başoyuncusunun adı da Hacivat’tır. Bu oyun deriden kesilmiş bir takım insan, hayvan, bitki ve eşya biçimlerinin arkadan ışık verilerek beyaz perdeye gölgelerinin yansıtılması ile oynatılır. Karagöz oyunları dört bölümden oluşur. Öndeyiş-giriş (mukaddime), söyleşme (muhavere), oyun bölümü (fasıl) ve bitiş. Karagözcüler, oyunun ana temasına bağlı kalmakla birlikte küçük değişiklikler de yaparlar. Örneğin perdeye çıkardıkları taklitlerin sayısını azaltıp çoğaltabilirler. Giriş sıralarını değiştirebilirler.
Comments