Problem Alanlarına Göre Rehberlik Türleri
Uzman Öğretmenlik Eğitim Programı ve Başöğretmenlik Eğitim Programı: Özel Eğitim ve Rehberlik - Problem Alanlarına Göre Rehberlik Türleri
Eğitsel (Akademik) Rehberlik
Eğitsel rehberlik; öğrencinin kendisine uygun eğitim kurumunu seçmesi ve başarılı olabilmesi için bilgilendirme sürecidir.
Öğrencilere eğitsel alanda bazı yeterlilikler kazandırıp, öğrenmesini kolaylaştırmak, karşılaştığı güçlükleri gidermesine yardımcı olmak ve uygun bir öğrenme ortamı oluşturmak amacıyla verilen hizmetlerdir.
Özellikle okulların açıldığı ve kapanacağı dönemlerde daha çok önem kazanır (oryantasyon, devamsızlık sorunu vb. konular)
Eğitim kurumlarında yürütülen rehberlik hizmetleri genellikle eğitsel ağırlıklı hizmetlerdir.
Eğitsel rehberliğin temel amacı, öğrencilerin akademik başarılarını arttırmaya yardımcı olmaktır.
Yani “öğrenmeyi öğrenme”lerini sağlamaktır.
Bunun için öğrenciler yeteneklerine, ilgilerine, ihtiyaçlarına, kişilik yapılarına, duygularına ve zekâ seviyelerine uygun okul veya programlara yerleştirilmelidir.
Bütün okul seviyelerinde eğitsel rehberlik çalışmaları planlı ve sistemli olarak yapılmalıdır. Genellikle grup rehberliği olarak verilir.
Öğrenci velilerine yönelik çalışmalar da yapılabilir.
Öğrencilerin doğru ders çalışma alışkanlıklarını kazanmalarına yardımcı olma, okulu ve öğrenmeyi sevdirme vb. konularda velilerin de bilgilendirilmeleri gerekir.
Eğitsel rehberlik kapsamında yer alan bazı uygulamalar şunlardır:
* Oryantasyon (yeni duruma – okul ve ders çevresine alıştırma) hizmeti verme,
* Verimli ders çalışma yollarını anlatma,
* Öğrenme stratejileri geliştirme,
* Okul ve sınıf kurallarını açıklama,
* Yeteneklerinin çok altında veya çok üstünde başarı gösteren öğrencileri belirleme,
* Kaynaştırma programındaki (kaynaştırma eğitimindeki) öğrencilerin gelişimlerini izleme,
* Motivasyon arttırıcı çalışmalar yapma,
* Öğrencilerin okul ve ders seçimlerine yardımcı olma,
* Devam edilebilecek üst öğrenim kurumları hakkında bilgi verme,
* Başarısızlık nedenlerini belirleyip ortadan kaldırmaya çalışma,
* Sınavlar ve sınav kaygısı hakkında bilgi verme,
* Okuma ve öğrenme güçlüğü çeken öğrencileri belirleyip gerekli yardımları sunma,
* Zamanı verimli kullanmayı öğretme.
Mesleki (Kariyer) Rehberlik
Rehberlik hizmetleri ilk kez mesleki rehberlikle başlamıştır.
Öğrencilerin çeşitli meslekleri tanıyıp, kendilerine uygun olan meslekleri seçip, seçtiği mesleklere hazırlanmaları ve mesleki yönden
gelişmeleri amacıyla yapılan hizmetlerdir. Eğitsel ve mesleki yöneltmelerde öncelikle yetenek daha sonra ilgi dikkate alınmalıdır.
Mesleki rehberlik 3 aşamada gerçekleşir.
I) Bireyi tanıma
II) Çeşitli işlerin gerektirdiği nitelikleri ve sağladığı olanakları belirleme
III) Bireylerle, onlara uygun olan işlerin eşleştirilmesini sağlama.
Meslek seçimi kısa sürede verilecek bir karar değildir.
Belli gelişim dönemlerinde bazı mesleki gelişim görevlerinin yerine getirilmiş olması gerekir.
Meslek seçiminde birçok faktör vardır. Bunlardan bazıları şunlardır: Bireyin yetenekleri, ilgileri, değer yargıları, benlik algısı, eğitimi, sosyal ilişkileri, aile yapısı, mevcut iş olanakları ve rastlantılardır.
Mesleki rehberlikle ilgili yanlış bilgiler vardır. Bunlardan bazıları şunlardır:
* Bireyi kolay iş bulabileceği mesleğe yöneltmek,
* Bireyi çok para kazanabileceği bir mesleğe yöneltmek,
* Herkesin sadece bir meslekte başarılı olabileceğini düşünmek,
* Bireyleri, ailelerinin ve öğretmenlerinin istekleri doğrultusunda yönlendirmek,
* Bireyleri cinsiyetlerine göre mesleklere yöneltmek,
* Bireylerin çok çalıştığı takdirde her meslekte başarılı olabileceklerini düşünmek.
Meslek seçimi süreci: (Walter Isaacson – 1986)
Meslek seçimini gelişimsel bir süreç olarak kabul ettiğimizde 5 aşamadan oluştuğunu söyleyebiliriz. Çocukluktaki meslek fikrinin oluşmaya başlamasından, yetişkinlikteki meslek sahibi oluncaya kadarki süreyi kapsar. Kısacası, mesleki rehberlik tek bir dönemde değil sürekli olarak yapılması gereken bir yardım hizmetidir.
1) Uyanış ve farkında olma (5-12 yaş):
Meslek bilincinin oluştuğu dönemdir.
Çocuklar, insanların farklı meslekleri olduğunu, kendilerinin de ileride bir meslek sahibi olması gerektiğini ve
bireyler arasında farklılıklar olduğunu (ilgi, yetenek, amaç) fark eder.
Bu dönemdeki seçimler gerçeklikten uzak ve tamamen hayale ve özdeşime dayalı seçimlerdir.
2) Meslekleri keşfetme araştırma (12-15 yaş):
Meslekler ve özellikleri incelenmeye başlanır.
Bu aşama ilköğretim II. kademeye denk gelir.
Soyut düşünmenin başladığı dönemdir.
Bu yüzden meslekleri merak eder ve keşfetmeye çalışır.
3) Karar verme (15-18 yaş):
Birey kendi özellikleriyle mesleki özellikler arasında gerçekçi analizler yapmaya ve kendine uygun meslekleri seçmeye başlar.
Gelecekle ilgili ideallerini düşünür.
4) Hazırlık (18-23 yaş):
Bu aşama üniversite dönemine denk gelir.
Bireyler kendisine uygun olan mesleğin gerektirdiği hazırlık ve eğitim sürecine başlar.
5) İşe yerleşme ( 23 yaş ve sonrası):
Birey, eğitimini aldığı mesleği icra etmeye başlar.
İş dünyasındaki yerini alır.
Kazandığı bilgi ve becerileri uygular.
İşindeki mesleki gelişimini sürdürür veya yeni iş imkânları arar.
Meslek Seçim Kuramları
Meslek seçimiyle ilgili birçok kuram bulunmaktadır. Bazı kuramlar benlik kavramına, bazıları ihtiyaçlara, bazıları ise kişilik özelliklerine daha çok vurgu yapmaktadır. Mesleki seçim sürecinin sağlıklı olarak yaşanabilmesi için, her dönemde başarılması gereken mesleki gelişim görevleri vardır. Bu tür konularda bireylere yardımcı olmak gerekir.
Bu yüzden de günümüzdeki mesleki rehberlik hizmetlerinde “gelişimsel yaklaşım” kabul edilmiştir. Meslek seçim kuramları; bireylerde meslek fikrinin nasıl ortaya çıktığını ve geliştiğini, meslek seçim ve kararlarının nasıl oluştuğunu ve bu kararları etkileyen faktörlerin neler olduğunu açıklamaya çalışır.
Meslek seçim kuramları, klasik kuramlar ve gelişimsel kuramlar olarak ikiye ayrılabilir. Klasik kuramlar; özellik-faktör kuramı, psikanalitik kuram, karar kuramları ve şans kuramlarıdır. Gelişimsel kuramlar ise; Ginzberg, Super, Holland ve Roe’nin kuramlarıdır.
Özellik-Faktör Kuramı: (Parsons, Williamson)
Parsons’ın ilk olarak ortaya koyduğu meslek seçimine ilişkin görüşleri daha sonra çeşitli kuramcılar tarafından sürdürülmüştür.
Bu kurama göre, her bireyin kendine has bazı özellikleri vardır.
Meslekleri icra etmek için de sahip olunması gereken bazı nitelikler vardır.
Uygun meslek seçimi, bu iki grubun (bireyin özellikleri ve mesleğin özelliklerinin) en iyi şekilde eşleştirilmesine bağlıdır.
Bu kurama göre, bireyin kendine uygun mesleği seçmesi 3 aşamada gerçekleşir.
I) Bireyi tanıma
II) Çeşitli işlerin gerektirdiği nitelikleri ve sağladığı olanakları belirleme
III) Bireylerle, onlara uygun olan işlerin eşleştirilmesini sağlama.
Psikanalitik Kuram:
Bu kurama göre meslek seçimi, bireyin bilinçdışı gereksinimlerini doyurmaya hizmet eder.
Bilinçdışı gereksinimler toplum tarafından kabul edilebilecek bir meslek edinilerek doyurulmaya çalışılır (yüceltme, telafi-ödünleme).
Örneğin, çok kavgacı birinin boksör olması. Çocukları çok seven bir bayanın çocuk bakıcısı olması.
Karar Kuramları: