Türk ve Dünya Edebiyatında İlkler

DİVAN EDEBİYATI İLKLERİ

• İlk Tezkire Örneği: Ali Şir Nevai'nin eseri olan Mecalisü'n Nefais'tir. ¹

• Anadolu Sahası İlk Tezkire: Sehi Bey'in Heşt Behişt adlı eseri, Anadolu sahasının ilk tezkiresidir. ²

• İlk Edebî Mektup: Fuzuli'nin yazdığı Şikayetname'dir. ³

• İlk Anı Örneği: Babürşah'ın kaleme aldığı Babürname'dir. ⁴

• İlk Gezi Yazısı Örneği: Seydi Ali Reis'in Miratü'l-Memalik adlı eseridir. ⁵

• Divan Şiirinin İlk Temsilcisi: Hoca Dehhani'dir. ⁶

• Divan Şiirinde İlk Din Dışı Şiir Yazan: Hoca Dehhani'dir. ⁷

• Divan Şiirinin Son Büyük Temsilcisi: Şeyh Galip'tir. ⁸

• İlk Şarkı Yazan Sanatçı: Naili'dir. ⁹

• En Çok Şarkı Yazan Sanatçı: Enderunlu Vasıf'tır. ¹⁰

• En Güzel Şarkı Yazan Sanatçı: Nedim'dir. ¹¹

• Rubai Türünün En Büyük Temsilcisi (Divan Edebiyatı): Azmizade Haleti'dir. ¹²

• Divan Şiirinin En Uzun Nazım Biçimi: Mesnevi'dir. ¹³

• Terkibibent Türünün En Önemli Sanatçısı: Bağdatlı Ruhi'dir. ¹⁴

• Mesnevi Türünde En Çok Eser Veren Sanatçı: Lamii Çelebi'dir. ¹⁵

• Sebk-i Hindî Akımının En Önemli Temsilcisi: Şeyh Galip'tir. ^16161616

• En Önemli Hilye Örneği: Hakani Mehmet Bey'in Hilye-i Saadet adlı eseridir. ¹⁷

• Mahalleşme Akımının En Önemli Temsilcisi: Nedim'dir. ¹⁸

• İlk Şehrengiz Örneği: Mesihi'nin Edirne Şehrengizi'dir. ¹⁹

• Hikemî Tarzın En Önemli Temsilcisi: Nabi'dir. ²⁰

• İlk Mesnevi Örneği (Yusuf u Züleyha Konulu): Şeyyad Hamze'nin Yusuf u Züleyha adlı eseridir. ²¹

• Tuyuğ Türünde En Çok Yazan Sanatçı: Kadı Burhanettin'dir. ²²

• Mahlas Kullanmayan İlk Şair: Kadı Burhanettin'dir. ²³

• Dedim-Dedi Tarzı İlk Şiirler: Kadı Burhanettin tarafından yazılmıştır. ²⁴

• İlk Gazavatname: Ahmedi'nin Destan-ı Tevarih-i Mülük Al-i Osman adlı eseridir. ²⁵

• Mahlas Kullanan İlk Şair: Gülşehri'dir. ²⁶

• Çağatay Edebiyatının En Büyük Temsilcisi: Ali Şir Nevai'dir. ²⁷

• İlk Hamse Sahibi: Ali Şir Nevai'dir. ²⁸

• Türkü Sözcüğünün Geçtiği İlk Eser: Ali Şir Nevai'nin Mizanü'l Evzan adlı eseridir. ²⁹

• Nazire Yazan İlk Sanatçı: Ahmet Paşa'dır. ³⁰

• İlk ve En Önemli Mevlit Örneği: Süleyman Çelebi'nin Vesiletü'n-Necat adlı eseridir. ³¹

• İlk İnşa Kitabı (Teressül): Ahmet Dai'nin Teressül adlı eseridir. ³²

• Kaside Türünün En Önemli Temsilcisi: Nefi'dir. ³³

• Didaktik (Hikemî) Şiirin Öncüsü: Nabi'dir. ³⁴

• İlk Toplatılan Eser: Enderunlu Vasıf'ın Zenanname adlı eseridir. ³⁵

• En Önemli Fütüvvetname Örneği: Haliloğlu Yahya Burgazi'nin Fütüvvetname adlı eseridir. ³⁶

• Süslü Nesrin İlk Örneği: Sinan Paşa'nın Tazarruname adlı eseridir. ³⁷

• Tek Mensur Hamse Sahibi: Nergisî'dir. ³⁸

TANZİMAT DÖNEMİ İLKLERİ

• İlk Özel Gazete: Şinasi'nin çıkardığı Tercümanı Ahval'dir. ³⁹

• İlk Modern Tiyatro: Şinasi'nin eseri Şair Evlenmesi'dir. ⁴⁰

• İlk Noktalama İşaretleri: Yine Şinasi tarafından Şair Evlenmesi'nde kullanılmıştır. ⁴¹

• İlk Atasözleri Derlemesi: Şinasi'nin Durub-ı Emsal-i Osmaniyye adlı eseri. ⁴²

• İlk Fabl Çevirileri: Şinasi'nin La Fontaine'den yaptığı çevirilerdir. ⁴³

• İlk Şiir Çevirileri: Şinasi'nin Tercüme-i Manzume adlı eseri. ⁴⁴

• Akıl, Millet, Adalet, Kanun, Hak, Medeniyet İfadelerini Şiirde İlk Kullanan: Şinasi'dir. ⁴⁵

• İlk Makale Örneği: Şinasi'nin Tercümen-ı Ahval Mukaddimesi adlı yazısı. ⁴⁶

• Şiirlerine ve Kitaplarına İlk Kez İsim Veren: Şinasi'dir. ⁴⁷

• Edebiyatımızın İlk Polemiği: Şinasi'nin Mesele-i Mebhusatu'n Anha adlı eseri. ⁴⁸

• İlk Mizahi Sözlük: Direktör Ali Bey'in Lehçetü'l Hakayık adlı eseri. ⁴⁹

• İlk Adaptasyon Yapan: Ahmet Vefik Paşa'dır. ⁵⁰

• İlk Günlük Örneği: Direktör Ali Bey'in Seyahat Jurnali'dir. ⁵¹

• İlk Türkçe Yazılmış Ansiklopedi: Şemsettin Sami'nin Kamusu'l-Alam adlı eseri. ⁵²

• İlk Operet Örneği: Direktör Ali Bey'in Letafet adlı eseri. ⁵³

• İlk Çeviri Roman: Yusuf Kamil Paşa'nın Fenelon'dan çevirdiği Telemak'tır. ⁵⁴

• İlk Tarihî Roman: Namık Kemal'in Cezmi adlı eseri. ⁵⁵

• İlk Köy Konulu Roman: Nabizade Nazım'ın Karabibik adlı eseri. ⁵⁶

• İlk Hikâye Denemesi: Emin Nihat Efendi'nin Müsameretname adlı eseri. ⁵⁷

• İlk Yerli Roman: Şemsettin Sami'nin Taaşşuk-ı Talat ve Fitnat adlı eseri. ⁵⁸

• Romantizmden Realizme Geçiş Eseri: Sami Paşazade Sezai'nin Sergüzeşt adlı romanıdır. ⁵⁹

• İlk Psikolojik Roman Denemesi: Nabizade Nazım'ın Zehra adlı eseri. ⁶⁰

• İlk Yerli Hikâyeler: Ahmet Mithat Efendi'nin Letaif-i Rivayat adlı eseridir. ⁶¹

• İlk Edebî Roman: Namık Kemal'in İntibah adlı eseri. ⁶²

• İlk Realist Roman: Recaizade Mahmut Ekrem'in Araba Sevdası adlı eseri. ⁶³

• İlk Tezli Roman Denemesi: Nabizade Nazım'ın Zehra adlı eseri. ⁶⁴

• İlk Realist (Batılı) Hikâyeler: Sami Paşazade Sezai'nin Küçük Şeyler adlı eseri. ⁶⁵

• İlk Polisiye Roman: Ahmet Mithat Efendi'nin Esrar-ı Cinayat adlı eseri. ⁶⁶

• İlk Sahnelenen Tiyatro: Namık Kemal'in Vatan yahut Silistre adlı eseri. ⁶⁷

• İlk Eleştiri Eseri: Namık Kemal'in Tahrib-i Harabat adlı eseri. ⁶⁸

• İlk Eleştiri Yazısı: Namık Kemal'in Lisan-ı Osmani adlı yazısı. ⁶⁹

• Yurt Dışında Çıkarılan İlk Gazete: Namık Kemal'in Hürriyet gazetesi. ⁷⁰

• İlk Modern Antoloji: Ziya Paşa'nın Harabat adlı eseri. ⁷¹

• İlk Mülakat: Ziya Paşa'nın Rüya adlı eseri. ⁷²

• İlk Pastoral Şiir: Abdülhak Hamit Tarhan'ın Sahra adlı şiiri. ⁷³

• İlk Uyaksız Şiir: Abdülhak Hamit Tarhan'ın Validem adlı eseri. ⁷⁴

• Aruzla Yazılan İlk Manzum Tiyatro: Abdülhak Hamit Tarhan'ın Eşber adlı eseri. ⁷⁵

• Heceyle Yazılan İlk Manzum Tiyatro: Abdülhak Hamit Tarhan'ın Nesteren adlı eseri. ⁷⁶

• İlk Egzotik Tiyatro: Abdülhak Hamit Tarhan'ın Duhter-i Hindu adlı eseri. ⁷⁷

• İlk Karakter Komedisi: Direktör Ali Bey'in Ayyar Hamza adlı eseri. ⁷⁸

• İlk Resimlenen Roman: Recaizade Mahmut Ekrem'in Araba Sevdası adlı eseri. ⁷⁹

• İlk Manzum Trajedi: Ali Haydar Bey'in Sergüzeşt-i Perviz adlı eseri. ⁸⁰

• İlk Üst Kurmaca: Ahmet Mithat Efendi'nin Müşahedat adlı eseri. ⁸¹

• İlk Macera Romanı: Ahmet Mithat Efendi'nin Hasan Mellah adlı eseri. ⁸²

• İlk Mizah Gazetesi: Vartan Paşa'nın Boşboğaz Bir Âdem adlı eseri. ⁸³

• İlk Türkçe Mizah Dergisi: Ebuzziya Tevfik'in Terakki adlı dergisidir. ⁸⁴

• İlk Pozitivist: Beşir Fuat'tır. ⁸⁵

• İlk Anı: Akif Paşa'nın Tabsıra adlı eseri. ⁸⁶

• İlk Fotoğraflı Gazete: Musavver'dir. ⁸⁷

• İlk Resimli Gazete: Ayine-i Vatan'dır. ⁸⁸

• İlk Resmî Gazete: Takvim-i Vekayi'dir. ⁸⁹

• İlk Yarı Resmî Gazete: Ceride-i Havadis'tir. ⁹⁰

• İlk Türkçe Bilim Dergisi: Münif Paşa'nın Mecmua-i Fünun adlı dergisidir. ⁹¹

• İlk Ottova-Rima Örneği: Ethem Pertev Paşa'nın Tıfl-ı Naim adlı eseridir. ⁹²

• Matbaada Basılan İlk Eser: Van Kulu Lugatı'dır. ⁹³

• Bilinçakışı Tekniğinin Kullanıldığı İlk Roman: Recaizade Mahmut Ekrem'in Araba Sevdası adlı eseri. ⁹⁴

• Tanzimat Dönemi'nin En Ünlü Hiciv Şairi: Şair Eşref'tir. ⁹⁵

• Felsefe Üzerine Eser Veren İlk Osmanlı Kadını: Fatma Aliye Hanım'dır (Teracim-Ahval-i Felasife ile). ⁹⁶

• İlk Kadın Romancımız: Fatma Aliye Hanım'dır. ⁹⁷

• İlk Tenkitli Monografi: Beşir Fuad'ın Victor Hugo adlı eseridir. ⁹⁸

SERVETİFÜNUN DÖNEMİ İLKLERİ

• Batılı Anlamda İlk Mensur Şiirler: Halit Ziya Uşaklıgil'in Mensur Şiirler adlı eseri. ⁹⁹

• Türk Edebiyatının İlk "Tutunamayan"ı (Prototipi): Halit Ziya Uşaklıgil'in Mai ve Siyah romanındaki Ahmet Cemil karakteri. ^100100100100

• İlk Psikolojik Roman: Mehmet Rauf'un Eylül adlı romanı. ¹⁰¹

• Servetifünun Kütüphanesinde İlk Yayımlanan Eser: Hüseyin Cahit Yalçın'ın Hayat-ı Muhayyel adlı eseri. ¹⁰²

• Servetifünun Dönemi'nde En Çok Anı Yazan Kişi: Halit Ziya Uşaklıgil'dir. ¹⁰³

• Sembolizmin İlk Başarılı Temsilcisi: Cenap Şahabettin'dir. ¹⁰⁴

• Bilinçakışı Tekniğinin Kullanıldığı İlk Hikâye: Halit Ziya Uşaklıgil'in Bu Muydu adlı hikâyesidir. ¹⁰⁵

• İç Monolog Tekniğinin Kullanıldığı İlk Hikâye: Halit Ziya Uşaklıgil'in Bu Muydu adlı hikâyesidir. ¹⁰⁶

• Tek Toplumsal Romanı (Mehmet Rauf'un): Mehmet Rauf'un Halas adlı eseri. ¹⁰⁷

• Mekânı Anadolu Olan Tek Romanı (Mehmet Rauf'un): Mehmet Rauf'un Halas adlı eseri. ¹⁰⁸

• Darülbedayi'de Oynanan İlk Piyes: Hüseyin Suat Yalçın'ın Çürük Temel adlı eseri. ¹⁰⁹

• Servetifünun Şiirinin En Lirik Şairi: Hüseyin Siret Özsever'dir. ¹¹⁰

• İlk Türk Müslüman Kadın Oyuncu: Afife Jale'dir. ¹¹¹(Afife Jale, Hüseyin Suat Yalçın'ın Yamalar adlı eserinde ilk kez sahneye çıkmıştır¹¹².)

• İlk Sone Örnekleri: Süleyman Nesip tarafından verilmiştir. ¹¹³

• Servetifünun Dönemi'nde Sadece Eleştiriyle Uğraşan Tek Kişi: Ahmet Şuayb'dır. ¹¹⁴

FECRİATİ DÖNEMİ İLKLERİ

• Türk Edebiyatında Yayımlanan İlk Beyanname: Fecriati Beyannamesi'dir. ¹¹⁵

• Fecriati Topluluğunun İlk Başkanı: Faik Ali'dir. ¹¹⁶

• Fecriati Topluluğunun En Önemli Temsilcisi: Ahmet Haşim'dir. ¹¹⁷(Ayrıca, bütün şiirlerini aruz ile yazmıştır. ¹¹⁸)

• Türkiye'nin İlk Modern Tiyatro Eleştirmeni: Müfit Ratip'tir. ¹¹⁹

• Fecriati İçinde Şiirlerini Kitaplaştıran İlk Sanatçı: Tahsin Nahit'tir. ¹²⁰(Koşma adlı şiiri dışında bütün şiirlerini aruz ile yazmıştır. ¹²¹)

• Fecriati Kütüphane Serisinin İlk Yayını: Cemil Süleyman'ın Timsal-i Aşk adlı eseri. ¹²²

• İzmir'in İlk Fennî-Edebî Dergisi: Tevfik Nevzat'ın çıkardığı Nevruz dergisidir. ¹²³

MİLLÎ EDEBİYAT DÖNEMİ İLKLERİ

• İlk Türk Sosyoloğu: Ziya Gökalp'tir. ¹²⁴

• İlk Türkçü Teşkilat / Dernek: Mehmed Necip Bey tarafından kurulan Türk Derneği'dir. ¹²⁵

• Tüm Şiirlerini Aruz İle Yazan: Mehmet Akif Ersoy'dur. ¹²⁶

• Folklor Çalışmaları Yapan İlk Kişi (Masal Derlemesi Konusunda Çalışma Yapan İlk Kişi): Ziya Gökalp'tir.

• "Millî Edebiyat" İfadesini İlk Defa Kullanan Kişi: Ali Canip Yöntem'dir. ¹²⁸

• İstiklal Marşı'nı İlk Okuyan Kişi: Hamdullah Suphi Tanrıöver'dir. ¹²⁹

• Tüm Şiirlerini Aruz İle Yazan (Ok Şiiri Hariç): Yahya Kemal Beyatlı'dır. ¹³⁰

• Sadece Tiyatro Yazarlığı Yapmış Sanatçılar: Musahipzade Celal ¹³¹ ve İ. A. Nuri Sekizinci'dir. ¹³²

• "Divan Edebiyatı" Terimini İlk Kullanan Kişi: Ali Canip Yöntem'dir. ¹³³

• En Başarılı Mensur Şiir Örnekleri: Yakup Kadri Karaosmanoğlu'nun Erenlerin Bağından ve Okun Ucundan adlı eserleri. ¹³⁴

• Atatürk'ü Kamuoyuna İlk Tanıtan Gazeteci: Ruşen Eşref Ünaydın'dır (Anafartalar Kumandanı Mustafa Kemal ile Mülakat adlı eseriyle). ¹³⁵

• Kurtuluş Savaşı Konulu İlk Roman: Halide Edip Adıvar'ın Ateşten Gömlek adlı romanıdır. ¹³⁶

• İşçi Haklarını Savunan İlk Hikâye: Refik Halit Karay'ın Hakk-ı Sükûn adlı hikâyesidir. ¹³⁷

• İlk Resmî Tiyatro Kurumu: Darülbedayi-i Osmanî'dir. ¹³⁸

• Türkiye'de "Folklor" Başlığını İlk Taşıyan Yazı: Mehmet Fuat Köprülü'nün Yeni Bir İlim: Folklor makalesidir. ¹³⁹

• Türkiye'de Âşık Edebiyatı Üzerine Yapılan İlk Çalışma: Mehmet Fuat Köprülü'nün Âşık Tarzının Menşei ve Tekamülü adlı eseri. ¹⁴⁰

• Bilimsel Nitelikli İlk Edebiyat Tarihi: Mehmet Fuat Köprülü'nün Türk Edebiyatında İlk Mutassavıflar adlı eseri. ¹⁴¹

• Edebiyat Tarihi Alanında İlk Bilimsel Araştırma ve İnceleme Yapan Sanatçı: Mehmet Fuat Köprülü'dür. ¹⁴²

• Çehov Tarzı Hikâyenin İlk Başarılı Temsilcisi: Memduh Şevket Esendal'dır. ¹⁴³

• İkinci Köy Konulu Roman: Ebubekir Hazım Tepeyran'ın Küçük Paşa adlı romanıdır. ¹⁴⁴

• İlk Türkçü Roman: Halide Edip Adıvar'ın Yeni Turan adlı romanıdır. ¹⁴⁵

• İkinci Türkçü Roman: Müfide Ferit Tek'in Aydemir adlı romanıdır. ¹⁴⁶

• İstanbul'da Kadınların İlk Defa Geldiği Oyun: Musahipzade Celal'in Lale Devri adlı oyunu. ¹⁴⁷

• Hece İle Yazılmış İlk Başarılı Manzum Piyes: Yusuf Ziya Ortaç'ın Binnaz adlı eseri. ¹⁴⁸

• Darülbedayi'de Oynanan İlk Türk Tiyatro Oyunu: Halit Fahri Ozansoy'un Baykuş adlı eseri. ¹⁴⁹

• "Lale Devri" Terimini İlk Kullanan Kişi: Yahya Kemal Beyatlı'dır. ¹⁵⁰

CUMHURİYET DÖNEMİ İLKLERİ

• Türk Şiirinde Hecenin Son Halkası: Ahmet Muhip Dranas'tır. ¹⁵¹

• Yedi Meşale İçinde Sadece Hikâye İle İlgilenen Tek Kişi: Kenan Hulusi Koray'dır. ¹⁵²

• Cumhuriyet Dönemi'nde İlk Bildiri Yayımlayan Topluluk: Yedi Meşaleciler'dir. ¹⁵³

• Edebiyatımızda Korku, Esrar Temalı İlk Hikâye Örneklerini Veren: Kenan Hulusi Koray'dır. ¹⁵⁴

• Edebiyatımızın En Uzun Ömürlü Dergisi: Yaşar Nabi Nayır'ın çıkardığı Varlık dergisidir. ¹⁵⁵

• Serbest Şiirin İlk Uygulayıcısı: Ercüment Behzat Lav'dır. ¹⁵⁶

• İşçileri Konu Alan İlk Şiir Kitabı: İlhami Bekir Tez'in 24 Saat adlı eseridir. ¹⁵⁷

• İkinci Yeni Şiirinin En Aykırıksı Sanatçısı: Ece Ayhan'dır. ¹⁵⁸

• İşçiyi Konu Alan İlk Roman: Sadri Ertem'in Çıkrıklar Durunca adlı romanıdır. ¹⁵⁹

• İlk Toplumcu Gerçekçi Roman: Sadri Ertem'in Çıkrıklar Durunca adlı romanıdır. ¹⁶⁰

• Bilim-Kurgu İle İlgili Öyküler Deneyen İlk Yazar: Orhan Duru'dur. ¹⁶¹

• Shakespeare Sonelerini Türkçeye Kazandıran İlk Kişi: Can Yücel'dir. ¹⁶²

• Garip Şiirine İlk Sistemli Tepki Verenler: Hisarcılar'dır. ¹⁶³

• Büyülü Gerçekçiliğin Dünyada İlk Örneklerinden: Onat Kutlar'ın İshak adlı eseri. ¹⁶⁴

• Toplumcu Gerçekçi Anlayışın İlk Temsilcileri: Sadri Ertem ve Sabahattin Ali'dir. ¹⁶⁵

• Mavi Anadoluculuk Akımının İlk Temsilcisi: Halikarnas Balıkçısı'dır. ¹⁶⁶

• Pegasus Ödülü'nü Alan Tek Yazarımız: Bilge Karasu'dur (Gece romanıyla). ¹⁶⁷

• Edebiyatımızın İlk Yol Romanı: Adalet Ağaoğlu'nun Fikrimin İnce Gülü adlı romanıdır. ¹⁶⁸

• İlk Yeraltı Romanı: Metin Kaçan'ın Ağır Roman adlı eseri. ¹⁶⁹

• İlk Absürt Tiyatro: Güngör Dilmen'in Canlı Maymun Lokantası adlı eseri. ¹⁷⁰

• İlk Postmodern Roman: Oğuz Atay'ın Tutunamayanlar adlı romanıdır. ¹⁷¹

• İlk Postmodern Tarihî Roman: Orhan Pamuk'un Beyaz Kale adlı romanıdır. ¹⁷²

• Sait Faik Ödülü Kazanan İlk Kadın Yazar: Füruzan'dır (Parasız Yatılı adlı eseriyle). ¹⁷³

• İlk Epik Tiyatro: Haldun Taner'in Keşanlı Ali Destanı adlı eseri. ¹⁷⁴

• İlk Çocuk Tiyatrosunu Açan: Muhsin Ertuğrul'dur. ¹⁷⁵

• Nobel Ödülü Alan İlk ve Tek Sanatçı: Orhan Pamuk'tur. ¹⁷⁶

• Psikolojik Yabancılaşmanın İlk Örneği: Kemal Dilbaşar'ın Denizin Çağırışı adlı eseri. ¹⁷⁷

• Nobel'e Aday Gösterilen İlk Erkek Yazarımız: Yaşar Kemal'dir. ¹⁷⁸

• Nobel'e Aday Gösterilen İlk Kadın Yazarımız: Leyla Erbil'dir. ¹⁷⁹

• İlk Renkli Film Yönetmeni: Muhsin Ertuğrul'dur (Halıcı Kız filmiyle). ¹⁸⁰

• Yurt Dışında Profesyonel Olarak Oynanan İlk Oyun: Cevat Fehmi Başkurt'un Paydos adlı oyunu. ¹⁸¹

• "Günce" Terimini Türkçeye Kazandıran: Nurullah Ataç'tır. ¹⁸²

• "Deneme" İfadesini İlk Kullanan Kişi: Nurullah Ataç'tır. ¹⁸³

• Yazıya Geçirilen İlk Türk Masalları: Tahir Alangu'nun Billur Köşk Masalları adlı eseri. ¹⁸⁴¹⁸⁴

HALK EDEBİYATI İLKLERİ

• En Çok Varsığı Yazan Âşık: Karacaoğlan'dır. ¹⁸⁵

• En Çok Güzelleme Yazan Âşık: Karacaoğlan'dır. ¹⁸⁶

• En Güzel Semai Örnekleri: Karacaoğlan'a aittir. ¹⁸⁷

• İlk Şathîye Örnekleri: Yunus Emre'ye aittir. ¹⁸⁸

• En Güzel Şathîye Örnekleri: Kaygusuz Abdal'a aittir. ¹⁸⁹

• İlk Dolapnâme Örnekleri: Yunus Emre'ye aittir. ¹⁹⁰

• En Güzel Dolapnâme Örnekleri: Kaygusuz Abdal'a aittir. ¹⁹¹

• Fütüvvetname Türünün İlk Örneği: Haliloğlu Yahya Burgazi'nin Fütüvetname adlı eseridir. ¹⁹²

• En Çok Koçaklama Yazan Âşık: Köroğlu'dur. ¹⁹³

• Gazavatname Türünün En Güzel Örneği: Nabi'nin Fetihnâme-i Kamaniçe adlı eseri. ¹⁹⁴

• İlk ve En Güzel Müstakil Mevlit Örneği: Süleyman Çelebi'nin Vesiletü'n Necat adlı eseri. ¹⁹⁵

• Türkü Sözcüğünün İlk Geçtiği Eser: Ali Şir Nevai'nin Mizanü'l Evzan adlı eseridir.

• İlk Hilye Örneği: Hakani'nin Hilye-i Hakani adlı eseri. ¹⁹⁷

• En Çok Şiir Yazan Âşık: Âşık Ömer'dir. ¹⁹⁸

• İlk Şairnâme Örneği: Âşık Ömer'in Şairname adlı eseri. ¹⁹⁹

• Dedim-Dedi Tarzı Koşmalarıyla Ünlü: Erzurumlu Emrah'tır. ²⁰⁰

• İlahi Türünün En Güzel Örnekleri: Yunus Emre'ye aittir. ²⁰¹

• İlk Büyük Türk Mesnevisi: Âşık Paşa'nın Garipnâme adlı eseri. ²⁰²

• En Güzel Nutuk Örnekleri: Kaygusuz Abdal'a aittir. ²⁰³

• Hayattayken Adına Şenlik Düzenlenen Tek Âşık: Âşık Feymani'dir. ²⁰⁴

• Hac Konulu İlk Mesnevi: Ahmet Fakih'in Kitabu Evsaf-ı Mecaidi'ş-Şerife adlı eseri. ²⁰⁵

• Abdallık Geleneğinin Son Büyük Temsilcisi: Neşet Ertaş'tır. ²⁰⁶

GENEL - KARMA İLKLER

• Nasrettin Hoca Fıkralarının Yer Aldığı İlk Eser (Yazılı Eser): Saltukname'dir. ^207207207207

• Türk Masalları Üzerine İlk Çalışma: Wilhelm Radloff'un Proben adlı eseri. ²⁰⁸

• Türk Efsaneleri Üzerine İlk Çalışmalar: Pertev Nail Boratav tarafından yapılmıştır. ^209209209209

• İlk Masal Çevirileri: Şinasi'nin La Fontaine'den yaptığı çevirilerdir. ²¹⁰

• Türk Masalları Üzerine İlk Derleme: Ziya Gökalp tarafından yapılmıştır. ²¹¹

• İlk Manzum Nasrettin Hoca Fıkrası Yer Alan Eser: Güvahi'nin Pendnâme adlı eseri. ²¹²

• Ezop Masallarını İlk Kez Türkçeye Çeviren Kişi: Nurullah Ataç'tır. ²¹³

• Yazıya Geçirilen İlk Masallar: Tahir Alangu'nun Billur Köşk Masalları adlı eseri. ^214214214214

• Nasrettin Hoca Üzerine İlk Bilimsel Çalışma: Fuat Köprülü'nün Nasrettin Hoca adlı eseri. ²¹⁵

• Bilimsel Nitelikli İlk Edebiyat Tarihi: Mehmet Fuat Köprülü'nün Türk Edebiyatında İlk Mutassavıflar adlı eseri. ²¹⁶

• Türkiye'de "Folklor" Başlığını İlk Taşıyan Yazı: Mehmet Fuat Köprülü'nün Yeni Bir İlim: Folklore makalesidir. ²¹⁷

• Türkiye'de Âşık Edebiyatı Üzerine Yapılan İlk Çalışma: Mehmet Fuat Köprülü'nün Âşık Tarzının Menşei ve Tekamülü adlı eseri. ²¹⁸

• İlk Bilmece Örnekleri: Codex Cumanicus'ta yer alır. ²¹⁹

• Bilmeceler Hakkında İlk Bilgiler: Kaşgarlı Mahmut'un Divan-ı Lügati't-Türk adlı eserinde bulunur. ²²⁰

• En Eski Türk Motifi: Kutsal Ağaç motifi. ²²¹

• Destanlarda En Çok Kullanılan Savaş Aleti Motifi: Ok-Yay motifi. ²²²

• Dünyanın En Uzun Destanı: Manas Destanı'dır. ²²³

• İlk İslami Türk Destanı: Satuk Buğra Han Destanı'dır. ²²⁴

• İslami Türk Destanlarının Son Halkası: Saltuknâme'dir. ²²⁵

• İlk Ninni Örneği: Şeyh Galip'in Hüsn-ü Aşk adlı eserinde yer alır. ²²⁶

• Dede Korkut Hikâyelerini Arap Harfleriyle İlk Yayım: Kilisli Bilge Rifat tarafından yapılmıştır. ²²⁷

• Karagöz Oyununun İlk Başlatanı (Kurucusu): Şeyh Küşteri'dir. ²²⁸

Türk ve Dünya Edebiyatında İlkler