Ünsüz Yumuşaması
Türkçede sözcüklerin sonunda "b, c, d, g" ünsüzleri bulunamaz. Bunların yerine "ç, k, p, t" sert - süreksiz ünsüzleri kullanılır.
Sert - süreksiz ünsüz (ç, k, p, t) ile biten bir sözcükten sonra ünlüyle başlayan bir çekim ya da yapım eki gelirse sözcüklerin bazılarında sonda bulunan ç sesi c'ye, k sesi g, ğ'ye, t sesi d'ye, p sesi b'ye dönüşür. Buna "sert - ünsüz yumuşaması" ya da yalnızca "ünsüz yumuşaması" denir.
· Tek heceli sözcüklerin çoğu bu kurala uymaz.
· Yabancı dillerden dilimize gelmiş sözcükler de bu kuraldan etkilenir.
· Çok heceli Türkçe sözcüklerin -(i)t ekiyle türemiş olanları bu kurala aykırıdır.
· "t" sesiyle biten yabancı sözcüklerin kimileri bu kurala uymaz.
Örnekler :
* Sert - ünsüz yumuşamasından etkilenen çok heceli sözcükler:
Bilek - bileği Kitap - kitabı
Tarak - tarağa Mezhep - mezhebi
Bacak - bacağı Dolap - dolaba
Yanak - yanağa Kasap - kasabı
Toprak - toprağın Hesap - hesabı
Kurak - kurağı Şurup - şurubu
Ağaç - ağaca İnat - inadı
İnanç - inancımız Kanat - kanadı
Piliç - pilici Geçit - geçidi
Pirinç - pirinci Yoğurt - yoğurdu
Pabuç - pabucun Umut - umudu
Borç - borcu Senet - senedin
* Sert - ünsüz yumuşamasından etkilenmeyen tek heceli sözcükler :
Aç - aça Bit - bitince
Tok - toku Ot - ota
Set - setin Sat - satılık
Türk - Türk'ün Kat - katın
Geç - geçen Set - setin
At - atı Yat - yata
İt - iti Bak - bakın
Küp - küpün Saç - saçın
* Sert - ünsüz yumuşamasından etkilenen tek heceli sözcükler :
Kap - kabı Çok - çoğu
Denk - dengi Kurt - kurda
Renk - rengi Mert - merdin
Git - gidin Gök - göğe
Yok - yoğun Cenk - cengi
* Sert - ünsüz yumuşamasından etkilenmeyen yabancı kökenli sözcükler :
Millet - milleti Hükümet - hükümete
Sanat - sanatı Hakikat - Hakikatı
Devlet - devleti Halk - halkın
Bilet - bilete Hakaret - hakaretin
Kanaat - kanaati Hasret - hasretinden
Saat - saatin Şöhret - şöhrete
Hukuk - hukuka Tebligat - tebligatı
Fazilet - fazileti Ziraat - ziraati
* Sert - ünsüz yumuşamasından etkilenmeyen Türkçe sözcükler :
Yanıt - yanıtı Yarat - yaratan
Anıt - anıtı Arat - aratın
Kanıt - kanıtı Gölet - göletin
Akaryakıt - akaryakıtı Gözet - gözeten
Kuşat - kuşatıcı Dinlet - dinletin
Diret - direten Beklet - bekletince